Yorick van Wageningen: ‘Ik schijt bagger. Elke keer weer’

De Veroordeling is een sombere film, Yorick. Grauw. Sober.

‘Dat was volgens mij precies de bedoeling. Het moest uiteraard een spannende whodunit zijn, maar ook een rauwe, eerlijke en soms hyperrealistische film. Daarom zijn ook de echte nieuws- en talkshowbeelden met Maurice de Hond gebruikt: om het nog harder aan te laten komen. Want het is namelijk precies wat jij zegt: een somber verhaal. Of eigenlijk een afgrijselijk verhaal.’

De film ademt ook frustratie. Veel mensen denken twintig jaar na dato nog steeds dat ‘de klusjesman’ mevrouw Wittenberg vermoord heeft, omdat opiniepeiler Maurice de Hond dat bleef volhouden. Terwijl haar boekhouder, Ernest Louwes, is veroordeeld.

‘Ik denk dat dit anders zou zijn geweest als Michaël zijn zegje had kunnen doen. Dat heeft hij nooit gewild en gekund, waardoor iedereen kon en kan blaten wat hij wil blaten. Toch zit er voor mij niet alleen frustratie in deze film, maar ook hoop. Hoop die we te danken hebben aan een journalist. Bas Haan beet zich destijds vast in deze zaak en schreef er uiteindelijk zelfs een boek over waarop de film is gebaseerd. Ik geloof er heilig in dat journalisten zoals Bas onze laatste redding zijn. Kijk maar naar Amerika: zowel de uitvoerende als de wetgevende macht zijn daar redelijk ingestort, alleen de journalistiek is recht overeind blijven staan. Ik ben de zoon van een journalist, dus het belang van dat vak is mij al op jeugdige leeftijd ingepeperd: als klein jongetje werd ik meegesleept naar All The President’s Men, de film over twee journalisten die het Watergate-schandaal ontrafelden. Het soort mensen dat blijft graven tot ze de waarheid hebben. Bas Haan is ook zo en zijn passie voor de waarheid trok me aan in het script van De Veroordeling. Ik vond het mooi om te zien hoe Bas in eerste instantie tot de conclusie komt dat Ernest Louwes onschuldig is, maar langzaam aan dat idee begint te twijfelen en dan net zo lang blijft graven tot hij bij de waarheid komt.’

Je hoefde er dus niet lang over na te denken of je deze rol wilde aannemen.

‘Nee, al was ik pas echt om nadat ik Michaël voor het eerst ontmoette. Zes maanden voordat we begonnen met draaien heb ik een tijd met hem opgetrokken en we hebben nog steeds regelmatig contact. Het is een onvoorstelbaar lieve, grappige man en ik hou van hem, ook omdat ik hem goed begrijp. Ik snap dat hij niet in talkshows kan zitten, dat hij daartoe niet geoutilleerd is: het is namelijk gewoon een vreemde snuiter. Dus toen ik hem eenmaal had ontmoet, wist ik: dit moet ik doen.’

Dat klinkt alsof het voor jou een heel persoonlijke film is geworden.

‘Ja man, natuurlijk. Ik ben een kind van twee alcoholistische ouders. Dan weet je dat het eigenlijk nooit meer goed komt in je leven, dat je elke dag op ijsschotsen aan het dansen bent omdat je nooit enige vorm van zekerheid hebt gekregen. Door te acteren heb ik de afgelopen decennia geleerd om met het leven om te gaan, maar ik heb nog altijd weinig eigenwaarde en ik ken dat gevoel een vreemde eend te zijn heel erg goed. Ik ben net als Michaël een buitenstaander, word vaak niet begrepen. Alleen heeft hij in tegenstelling tot mij niet het gereedschap om daar iets tegen te doen: hij heeft een enorm sociaal ongemak. Dat maakt het des te mooier om hem via deze rol een stem te geven.’

Hoe verliep jullie eerste ontmoeting?

‘Ik had nog niet besloten of ik de film ging doen, maar dacht: ik ga gewoon eens met die man praten. We hadden afgesproken in een café in Deventer. Daar zat ie, een boom van een kerel, langer dan ik, maar tegelijkertijd fragiel. Het eerste wat hij zei was dat hij het zo dapper vond dat ik had durven komen. Hoezo, vroeg ik, hoezo is dat dapper? Nou, zei Michaël, je weet nooit of je het er levend vanaf brengt. Toen had ie me, haha.’

Tja, Maurice de Hond... Ik probeer overal een soort reden in te vinden, maar ik vind dat in dit geval moeilijk. Het is simpelweg verschrikkelijk

Michaël leeft al twintig jaar met de wetenschap dat niemand hem gelooft. Had hij wel zin om de boel opnieuw op te rakelen?

‘Ik denk dat hij een blind vertrouwen had in producent Joram Willink, die al tien jaar bezig was om dit boek verfilmd te krijgen. En volgens mij hoopt hij dat wij, de filmmakers, hem kunnen verwoorden, mensen duidelijk kunnen maken dat het niet die klusjesman was. Maar het blijft moeilijk. De zaak is een obsessie voor hem, ook omdat hij zo ongelooflijk heeft geleden. Dat is niet te beschrijven.’

In een van de meest aangrijpende scènes voeren indringers de honden van Michaël en zijn vrouw stukken vlees met satéprikkers erin, waarop een van die beesten bijna overlijdt.

‘Ja, echt verschrikkelijk. En dat is maar een fractie van wat hem is overkomen, want je kunt het in een film niet continu laten zien, dat wordt te veel voor een kijker. Maar dit soort dingen gebeurde week in week uit. Elke keer als Maurice de Hond op tv was, stonden er de volgende dag mensen in Michaëls voortuin. En ook met Hemelvaart of tijdens andere vrije dagen was het altijd raak: kom, we zijn vrij, laten we Michaël gaan lastigvallen. Ik weet niet wat het is wat mensen daartoe dreef, maar het gebeurde.’

Ben jij anders tegen Maurice de Hond aan gaan kijken?

‘Tja, Maurice... Ik denk dat hij oprecht enorm geloofde in de onschuld van Ernest Louwes en ik probeer overal een soort reden in te vinden, maar ik vind dat in dit geval moeilijk. Het is simpelweg verschrikkelijk, vooral ook dat De Hond het zo lang bleef volhouden, met alle consequenties van dien voor Michaël. Ik vind dat nogal wat. Net zoals ik het nogal wat vind dat hij daar in de media zoveel ruimte voor kreeg. Ik heb een tijd in Los Angeles gewoond en daar kom ik nog steeds regelmatig. Als je hier zo lang niet bent – of slechts korte periodes – krijg je een ander beeld van je eigen land. Er is bijvoorbeeld geen land ter wereld waarin zoveel gebabbeld wordt als in Nederland. Die talkshows, waar wij er hier drie of vier per dag van hebben, kennen ze niet in Amerika of Engeland. Je hebt latenightshows, maar die worden gepresenteerd door comedians. Hier kunnen mensen elke dag allerlei opinietjes spuien. Ik vind dat heel vreemd.’

Heeft Michaël ooit excuses gekregen van Maurice de Hond?

‘Nee joh, Maurice gelooft nog steeds dat Michaël het gedaan heeft. Hij mag het alleen niet meer zeggen, omdat het hem verboden is door de rechtbank. Dat is de enige reden dat hij het niet meer zegt, maar hij insinueert nog vrolijk verder.’

Driemaal raden wie er de komende weken in die talkshows zit.

‘Ja, ik houd mijn hart vast. Het voordeel is dat Maurice het niet meer mag zeggen, maar het blijft een ding. Aan de andere kant: Bas Haan heeft zeer diepgravend onderzoek gedaan, 29 rechters zijn tot hetzelfde oordeel gekomen, dus ik hoop dat de rest van Nederland nu eindelijk ook inziet dat Michaël het niet gedaan heeft.’

Hoe bevalt het je in Nederland, na jaren in LA te hebben gewoond?

‘Dit is toch mijn land, het zit in mijn genen en dus is het uiteindelijk heel prettig hier. Het is namelijk leuk, al die enthousiaste, vrolijke mensen in Amerika, maar soms verlang je naar oprecht chagrijn. Wat me wel verbaast is het egoïsme van Nederlanders. Neem dat hele mondkapjesding: verbijsterend. Overal in de wereld deed men dat om elkaar te beschermen en hier ging het alleen maar om hoe het onszelf nou eigenlijk beschermde. We zijn totaal gefixeerd op onszelf. In de krant las ik vanochtend dat Nederland de grootste xtc-producent van de wereld is, wat bij uitstek een empathie-drug is. Vind jij het niet merkwaardig dat zo’n weinig empathisch land de grootste empathiedrugproducent van de wereld is?’

We exporteren die empathie vooral.

‘Haha, ja, dat zal het zijn. Maar verder is het niet zo zwart-wit, hoor, de plek waar ik woon. Ik leef nu hier, maar vanwege mijn werk reis ik veel en dat was ook al zo toen ik in LA woonde. Daar wordt namelijk bijna niet gedraaid, omdat het er voor de studio’s onvoorstelbaar duur is. De enige film die ik in LA heb gedraaid, is The Girl With The Dragon Tattoo van David Fincher. Zijn dochter ging er naar school en Fincher is zo groot dat hij kon zeggen dat hij die film alleen maar in LA wilde doen en anders helemaal niet. Maar normaliter wijken studio’s uit naar Canada, Hongarije of Engeland. Dus als ik nu in Los Angeles ben, is dat min of meer voor de lol – ik heb er een vrij goede vriendengroep. Het is alleen wat minder geworden, omdat ik mijn appartementje daar ben kwijtgeraakt. Dat huurde ik van een Texaanse vrouw, maar zij is vermoord door een psychotisch geworden acteur. Ook dat is Los Angeles.’

Je bent ook minder te zien in films dan voorheen. Is dat bewust?

‘Ja. In 2017 zat ik in Papillon, een film die gedraaid werd in Montenegro waar je in de winter niet dood gevonden wil worden. Ik zou twee weken in- en uitvliegen voor mijn scènes, maar het schema veranderde elke dag omdat enorme regenbuien de halve set hadden doen wegdrijven. De regisseur raakte overspannen, het werd een puinhoop en ik zat uiteindelijk meer dan tien weken in Montenegro. Ineens had ik het gehad. Ik was net vijftig geworden en dacht: ik moet iets gaan doen met mijn leven. Toen ben ik gaan schrijven.’

Wat schrijf je?

‘Ik ben bezig met een roman, maar dat ligt nu stil omdat ik een scenario aan het schrijven ben. Dat gaat goed, in principe, maar het is niet mijn vak, dus heb ik jaren lopen kutten en dingen gemaakt die ik niet goed vond. Ik stel hoge eisen aan mezelf, ik wil bij wijze van spreken iets maken dat de wereld verandert.’

Je bent klaar met acteren?

‘Nee, maar het moet gewoon op mijn pad komen. Een paar jaar geleden ging ik door een enorme kloteperiode. Een relatie ging na lange tijd uit, mijn hond stierf, ik zat in een depressie. Toen kwamen er ineens drie dingen voorbij: De Belofte Van Pisa, De Veroordeling en The Letter For The King, een Netflix-serie. Dat was een godsgeschenk, want het ging niet goed met me. Ik moest écht de deur uit. Die drie films hebben mij gered. Ik vind schrijven geweldig, om vanuit het niets iets te maken, maar tegelijkertijd is een film maken ook fantastisch.’

Toch knap dat je in zo’n staat de deur uit gaat om die films te maken.

‘Ik weet niet of dat knap is, maar ergens had ik inderdaad liever binnen blijven vegeteren. In mijn hoofd worden namelijk over het algemeen niet de meest constructieve oplossingen geboren... Het is een onvoorstelbare mazzel dat ik dan toch overeind kom en aan het werk ga.’

Zonder dat werk gaat het slecht met Yorick van Wageningen.

‘Ja, dat is een ding dat zeker is.’

Verwijt jij je ouders dat ze jou geen veilige jeugd hebben geboden?

‘Het vechten daartegen is niet zinvol, maar vorig jaar is mijn moeder overleden en ik vond het wel opvallend hoe weinig mij dat deed. Ik dacht: die klap gaat nog komen. Maar ook dat is vooralsnog niet gebeurd. Ik besef inmiddels wel dat een verslaving iets is waar je amper – of eigenlijk niet – aan kunt ontsnappen: mijn ouders konden niet anders. Mijn moeder is er trouwens nog wel 85 mee geworden, terwijl ze een fles wodka en vijftig sigaretten per dag soldaat maakte.’

Ben je weleens bang dat je hun genen hebt, qua verslavingsgevoeligheid?
‘Ja, natuurlijk. Er zijn steeds meer wetenschappers die zeggen dat een verslaving genetisch bepaald is, maar dat ook de omgeving waarin je opgroeit bepalend is. Als kind van twee alcoholisten was mijn omgeving, mijn realiteit, elke dag anders. Ik voelde me daardoor een soort alien ten opzichte van ‘normale’ kinderen. Ik heb op latere leeftijd ook redelijk veel drugs gedaan en belandde daardoor soms in een uitzichtloze nachtmerrie. Ik kreeg dan het gevoel dat ik er nooit meer uit zou komen. Periodes waarin ik geen macht meer over mijn leven had, mijn eigen glazen ingooide en het maar niet voor elkaar kreeg om de boel weer op de rit te krijgen. Dat was verschrikkelijk. Ik heb mazzel gehad dat het uiteindelijk gelukt is. En dan bedoel ik ook letterlijk mazzel: het lag niet aan mijn enorme wilskracht of inspanning, het gebeurde gewoon.’

Hoe gaat het nu met je?

‘Heel erg goed. Creativiteit is helend voor mij, dus die drie films waren destijds een cadeautje. Vooral De Belofte Van Pisa, naar het boek van Mano Bouzamour. Het was een heel kleine set met alleen maar lieve, Marokkaanse mensen. Toen ik klaar was met die film dacht ik: ik doe nooit meer een film zonder Marokkanen. Het was zo’n grappige, leuke tijd. Voor iemand zoals ik, met een lage eigenwaarde, hielp het enorm om te zien dat het dus wel meevalt met me. Dat mensen me best aardig vinden, het gezellig en misschien zelfs inspirerend vinden om met mij te werken. Naast De Belofte Van Pisa en die twee andere films heb ik nog wat therapie gedaan en vervolgens kwam dat coronagebeuren. Maar ook dat kwam niet verkeerd uit, want ik ben een kluizenaarstype. Dus ik voelde me na die films en therapie al geweldig en tijdens die lockdowns werd het alleen maar beter. Ik was in 2020 op mijn best.’

Vorig jaar is mijn moeder overleden en ik vond het opvallend hoe weinig mij dat deed. Ik dacht: die klap gaat nog komen. Maar dat is vooralsnog niet gebeurd

Dat lage zelfbeeld valt moeilijk te rijmen met het feit dat je een van de weinige Nederlandse acteurs bent die het in Amerika hebben gemaakt.

‘Dat schijnt op de een of andere manier nu eenmaal hand in hand te gaan: mentale instabiliteit en talent. Als je uit een ‘normaal’ gezin komt, een fijne relatie hebt en een goede band met je familie hebt, kan ik me voorstellen dat dit alles je in dit vak niet veel oplevert. Het heeft een wisselwerking op elkaar. Maar het is een moeilijke balans: Philip Seymour Hoffman is dood vanwege die mentale instabiliteit.’

Dus als jij in een vrolijk Vinex-gezin was opgegroeid zou je een slechtere acteur zijn geworden?

‘Ik weet het niet. Ik kan alleen voor mezelf zeggen dat ik er veel aan heb, aan mijn moeilijke jeugd. Die heeft bijgedragen tot waar ik nu ben in mijn carrière.’

Over die carrière: is het voor jou af en toe surrealistisch om te beseffen dat je gewerkt hebt met de allergrootste regisseurs en acteurs? Je stond op de sets van Michael Mann en David Fincher, werkte met Daniel Craig en Angelina Jolie.

‘Ja natuurlijk. En het is niet af en toe surrealistisch, het is constant surrealistisch. En bagger schijten, elke keer weer, dat ook. Omdat mijn zelfbeeld niet strookt met wat er gebeurt, is het nogal een karwei om dat bij elkaar te brengen. Om niet op een Fincher-set te staan en te denken: hij heeft een e-nor-me fout gemaakt, die man. Dat kost redelijk veel energie.’

Dat is in de loop der jaren niet verbeterd?

‘Nee, maar dat is niet erg, want soms gaat het wel beter, voel ik me meer op mijn gemak en dan zie ik dat me dat geen goed doet.’

Je hebt die spanning nodig om tot iets goeds te komen.

‘Ja. En dan kom ik toch weer terug bij wat het mooiste aan mijn vak is: het werken met geweldige mensen. Mensen die op de top van hun kunnen staan, maar toch steeds iets nieuws proberen te maken, iets wat ze nog nooit eerder deden. Wat bij De Veroordeling ook zo is. Fedja van Huêt en Lies Visschedijk zijn beiden buiten hun comfortzone gegaan en hebben een rol gespeeld die nieuw voor ze was. Om met zulke mensen te mogen spelen, vind ik te gek.’

Je gaat langzaam richting de zestig. Is dat een issue voor je?

‘Nee, helemaal niet. Mijn leven is alleen maar beter geworden naarmate ik ouder werd. Je hebt mensen die pieken op hun twintigste, dertigste. Ik niet. Mijn leven begon pas rond mijn veertigste toen ik ineens die malle, coole Hollywood-carrière kreeg. En het werd alleen maar beter. Nog steeds zijn er momenten dat ik ervan overtuigd ben dat ik een fucking loser ben, maar die momenten zijn er steeds minder en ik besef inmiddels ook dat het iets is dat in mijn hoofd zit. Het is niet écht zo. Dus wat dat betreft is mijn leven alleen maar gemakkelijker geworden.’