Zo voert Rusland oorlog: bent u crimineel? Kom in het leger!

*Op de foto: Igor Sofonov.

Tijdens de lente van 2022 begon huurlingenleger Wagner onder leiding van Jevgeni Progozjin met het rekruteren van gevangenen voor frontdienst. Volgens de vertrouweling van Poetin zouden verkrachters, pedofielen en moordenaars niet in aanmerking komen voor de deal tussen gedetineerden en overheid. Na de staatsgreep en de onverwachte dood van Prigozjin nam het Russische ministerie van Defensie de rekrutering compleet over. In ruil voor een half jaar dienst werd - ongeacht de strafmaat - presidentiële amnestie verleend en een salaris betaald. Bij overlijden zouden familieleden een royale premie krijgen.

Michail Pavlov zat in het strafkamp van Kemerovo wegens een gefingeerd drugsdelict. Hij plande opzettelijk zijn overgang naar de Oekraïense zijde met behulp van het overheidsprogramma. ‘In het voorjaar van 2023 zat ik al vier jaar en twee maanden gevangen toen iemand van het ministerie van Defensie kwam met hetzelfde doel als Wagner. Hij hield een toespraak voor alle gedetineerden. Daarin zag ik mijn ideale enkele reis. Ik ondertekende een halfjaarcontract. In ruil daarvoor kreeg ik amnestie van de president en een militaire functie als schutter met salaris en premies.’

De jongeman die voor automonteur leerde en door corrupte politieagenten achter de tralies belandde, kon uiteindelijk overlopen. Hij sloot zich aan bij het Russische Vrijwilligerskorps van vechtsporter Denis Nikitin. Volgens Pavlov slaagt het Russische ministerie er nog steeds in om per kamp eenmaal in de twee maanden een honderdtal gedetineerden te rekruteren. Grof geschat betekent dat maandelijks 10.000 tot 20.000 extra manschappen. De toenmalige belofte van Prigozjin dat er geen moordenaars, verkrachters en pedofielen zouden worden aangenomen, geldt nu zeker niet meer. ‘Iedereen weet dat het ministerie zeer slecht georganiseerd is. Ze krijgen een quotum opgelegd en voor de rest interesseert het ze niets. Twee benen, twee armen, kan vooruit lopen, aangenomen,’ aldus Pavlov.

Door de volkomen wetteloosheid kan er worden gemoord en geplunderd dat het een lieve lust is. Ook dealen is met de juiste connecties geen probleem

Voor gedetineerden die een slechte lichamelijke conditie hebben, is frontdienst funest. Ze lijden aan aids of tbc en zijn letterlijk kanonnenvoer. Zware criminelen en maniakken weten zich onder de extreme oorlogsomstandigheden daarentegen uitstekend te redden. De frontregio wordt door hen gebruikt als training voor hun spoedige terugkeer naar de burgermaatschappij. Door de volkomen wetteloosheid kan er worden gemoord en geplunderd dat het een lieve lust is. Ook dealen onder medesoldaten is met de juiste connecties geen enkel probleem. Na een half jaar keert de voormalige gedetineerde - al dan niet behangen met de nodige medailles - terug naar zijn voormalige woonplaats waar de herinnering aan zijn gruweldaden nog vers in het geheugen staat.

Interne conflicten

Eind oktober 2023 ontstaat in een woonwijk van Volgograd een gevecht tussen ex-huurlingen van Wagner. Daarbij wordt alles opgenomen op de bewakingscamera van een nabijgelegen flatgebouw. Te zien is hoe twee mannen een derde man slaan en schoppen. Twee andere kijken toe totdat een van de aanvallers een mes trekt en toesteekt. Daarna rent de groep uiteen. Eén man blijft zwaargewond achter. Bewoners van de flat bellen na zijn hulpgeroep een ambulance. Die komt te laat. Het slachtoffer sterft ter plaatse.

Een bron bij de plaatselijke politie vertelt een reporter van nieuwsmedium v1.ru dat zowel het slachtoffer als de daders in dienst waren van huurlingenleger Wagner. ‘We hebben op een na alle daders op kunnen pakken. De ontvluchte persoon staat op de opsporingslijst. De reden voor de steekpartij is vooralsnog onbekend,’ aldus de medewerker van politie.

Dergelijke drama’s vinden niet alleen onder voormalige wapenbroeders plaats, ook betreft het de gezinnen van de soldaten. De 31-jarige Vladimir had zich door de aantrekkelijke premie als huurling voor Wagner aangemeld. Na vier maanden front keert hij met verlof terug in zijn thuishaven Lipetsk op 300 kilometer afstand van de Oekraïense grens. Een leuke vakantie wordt het niet. Op de bewuste namiddag in de herfst slaat hij, net als vele malen daarvoor, zijn vrouw en haar 4-jarige dochtertje uit een eerder huwelijk. De veteraan van de ‘speciale militaire operatie’ laat zich daarbij zo gaan, dat medische hulp voor de kleuter niet meer kan baten. Het meisje overlijdt ter plaatse aan haar verwondingen.

Het rechercheteam komt tot de conclusie dat de reden voor de woedeaanval jaloezie was. Maar niet op een andere man. Reden voor de afgunst vormt het dochtertje van zijn echtgenote. Het paar voedt behalve het meisje ook twee gezamenlijke kinderen op. De ex- huurling is ‘voor zichzelf tot de overtuiging gekomen dat terwijl hij aan het front zijn leven waagde, zijn vrouw hun eigen kinderen zou verwaarlozen en alleen maar zorgde voor het dochtertje dat niet van hem was’.

‘Ze huurden een appartement’, aldus een bewoner van het flatgebouw waar de tragedie plaatsvond tegenover de krant Moskovskij Komsomolets. ‘Ik zag mijn buurvrouw vaak op de binnenplaats in de speeltuin. Het hele huis wist dat haar man dienst had genomen bij Wagner. We maakten ons grote zorgen om haar, ze was tenslotte moeder van drie kinderen. Hij ging het leger in vanwege het goede loon. Waar anders kun je zoveel verdienen in Lipetsk? Hij wilde zijn familie helpen, een flat kopen. In de vier maanden tijd dat hij in het conflictgebied was, is hij erg veranderd. Ik probeerde hem zoveel mogelijk te ontlopen. Er ging iets gevaarlijks van hem uit.’

Psychologisch advies

In de Moskouse krant geeft een psycholoog advies over hoe je jezelf het beste kunt gedragen tegenover psychisch ontspoorde echtgenoten en vaders: ‘De oudere generatie kent deze aandoening nog goed van mensen die gevechtsoperaties hebben meegemaakt in Afghanistan en Tsjetsjenië. Ja, ex-militairen hebben last van posttraumatische stress, maar ze kunnen moorden daarmee zeker niet rechtvaardigen. De bewuste man reageerde zijn emoties af op een weerloze vrouw en haar kind.’ De expert vervolgt: ‘Na de gebeurtenissen in Afghanistan klaagden vrouwen en moeders dat ze met maniakken moesten leven. Maar in die tijd was er geen psychologische hulp voor mensen die terugkeerden van de frontlinie. Nu investeert de staat hier veel geld in. Er zijn gratis psychologische cursussen voor ex-militairen. Ik wil een beroep doen op alle vrouwen, moeders, echtgenotes, op iedereen die in contact komt met militairen. Overtuig hen om een psychologische cursus te volgen. Het is essentieel. En als hij nog in dienst is, schrijf je dan zelf in voor de cursus. Je moet absoluut leren hoe je je moet gedragen met iemand die de stress van de oorlog heeft meegemaakt.’

Sommige ex-militairen hebben wellicht baat bij een psychologische cursus. Voor zware criminelen is deze overheidsmaatregel uiteraard een lachertje. Op 28 april 2023 verdwijnen de 37-jarige Kirill Tsjoebko en de 19-jarige Tatjana Mostyko spoorloos. Ze werken samen als entertainers op kinderfeestjes en rijden naar huis na een evenement. Onderweg krijgen ze een lekke band en volgens een laatste verstuurde bericht stoppen ze bij een auto waarnaast twee mannen staan. Deze willen hen helpen, zodra de regen ophoudt. Twee dagen later wordt hun uitgebrande Hyundai door de politie gevonden op een zandweg in het bos. In die tijd verdwijnt ook 200.000 roebel - iets meer dan 2000 euro - van de rekening van Tsjoebko. Enkele dagen later arresteert de politie in de zuidelijke stad Krasnodar een verdachte: Demyan Kevorkyan, een oude bekende. Aanvankelijk weigert de man te spreken, maar later verraadt de Rus van Armeense afkomst waar de lichamen van Tsjoebko en Mostyko begraven liggen. Ook zou hij de namen van handlangers hebben verklapt.

Kevorkyan werd al in 2016 schuldig bevonden aan het oprichten van een criminele organisatie. Zijn bende werkte met meisjes die liftend langs de route Krasnodar-Jejsk stonden. Zodra een automobilist een van de jonge vrouwen meenam, gaf ze via de mobiele telefoon het kenteken door aan collega-bendeleden. Deze stonden - zogenaamd met pech langs de weg - iets verderop te wachten. Als een bestuurder inging op het verzoek van het meisje te stoppen om te helpen, werd hij uit de auto gesleurd en vastgebonden in het nabijgelegen bos. Enkele slachtoffers gingen vrijuit na foltering en het betalen van aanzienlijke bedragen. Enkele van de goedgelovige automobilisten werden destijds vermoord.

De destijds 24-jarige Kevorkyan wordt uiteindelijk veroordeeld tot 18 jaar kampstraf. De groep belandt achter tralies. Behalve roofovervallen op de weg zouden ze zich hebben beziggehouden met afpersing en illegale handel in vuurwapens. Een complete wijk van Krasnodar werd geterroriseerd door de bende. Kevorkyan zou zijn straf nog tot 2034 hebben moeten uitzitten, maar staat dankzij de speciale militaire operatie al na zes jaar op vrije voeten. De crimineel neemt dienst in huurlingenleger Wagner. Hij was pas een maand terug van het front toen hij de beide entertainers in koelen bloede vermoordde.

De daders doden een oudere man en zijn zoon. Daarna steken ze het huis in brand. Bij een ander gezin slachten ze twee gehandicapte broers af

Patriottische moordenaars

Ook in het hoge noorden van Rusland weten burgers en politie inmiddels welke ‘helden’ er deelnemen aan de ‘speciale militaire operatie’. Gedurende de nacht van 31 juli op 1 augustus worden in de Karelische nederzetting Derevjannoe zes mensen vermoord. De daders doden een oudere man en zijn zoon. Daarna steken ze het huis in brand om de sporen van hun misdaad uit te wissen. Bij een ander gezin slachten ze twee gehandicapte broers af. Ook een vrouw en een man die op bezoek waren, worden neergestoken. Het huis van de broers gaat eveneens in vlammen op. Twee verdachten worden vrijwel onmiddellijk aangehouden: Maxim Botsjkarjov en Igor Sofonov. Beiden zaten enkele jaren in de gevangenis. Botskarjov die volgens zijn sociale media in 2021 vader werd, zat vast voor diefstal, beroving en verkrachting. Sofonov werd eerder veroordeeld wegens diefstal, roofovervallen en poging tot moord. Kennelijk was een gezamenlijk verblijf in de cel de aanleiding van hun vriendschap. Te oordelen naar hun berichten op vk.com, het Russische Facebook, reisden de ex-gedetineerden veel rond in de regio.

Igor Sofonov dient sinds oktober 2022 in de regio Loegansk en publiceert felle patriottische propaganda over de oorlog op zijn sociale media. Op foto’s is te zien hoe hij en andere mannen poseren in militaire tenues met de opschriften Storm-Z, een speciaal door het ministerie van Defensie samengesteld legeronderdeel waarin uitsluitend gedetineerden vechten. In mei 2023 publiceert Sofonov foto’s uit een militair hospitaal. Zeer waarschijnlijk raakte hij gewond en werd hij daarna ontslagen. Recentere berichten tonen hoe hij met een flesje bier aan een meer staat en in huiselijke sfeer een wietpijp rookt.

Enkele dagen na de gruwelijke moorden en de dubbele brandstichting wordt in het dorp het lijk van een vrouw gevonden. Recherche vermoedt dat het hierbij om een zevende slachtoffer van de beide ex-gedetineerden gaat. In de rechtszaal vraagt een journalist van de lokale krant Barents Observer Sofonov of hij heeft deelgenomen aan de ‘speciale militaire operatie’. De verfomfaaide aangeklaagde antwoordt bevestigend. Sofonov en Botskarjov verdwijnen in ieder geval voor de duur van het onderzoek opnieuw achter tralies.

Vladislav Kanjoes en Vera Pechtelova zijn plaatsgenoten van Michail Pavlov. Ze woonden een tijdlang samen in een flat in Kemerovo. Nadat Pechtelova de relatie uitmaakt, gaat ze op 14 januari 2020 langs bij Kanjoes om haar spullen op te halen. Haar ex-vriend, die de scheiding niet kan verkroppen, verkracht en mishandelt haar urenlang. De buren horen geschreeuw en bellen maar liefst acht keer de politie die belooft een kijkje te nemen. Ook na meer dan drie uur komt er geen agent opdagen. De gerechtelijke onderzoeker stelt naderhand 111 messteken in haar lichaam vast. Vijf medewerkers van de politie krijgen na de moord voorwaardelijke gevangenisstraffen opgelegd wegens nalatigheid. Kanjoes zelf wordt in 2022 veroordeeld tot zeventien jaar strafkamp. In de rechtszaal verklaart hij zijn daad met de woorden: ‘Ik wilde dat ze haar mond hield.’

Een mensenrechtenactiviste duikt een juridisch document op dat bevestigt dat Kanjoes al in april 2023 amnestie kreeg. Onder de overheidsakte staat de handtekening van Vladimir Poetin. De moordenaar ondertekende in ruil daarvoor een contract met het huurlingenleger van Jevgeni Prigozjin. In september 2023 zien Vera’s familieleden Vladislav Kanjoes ineens terug op beelden op sociale media. Hij staat glimlachend te midden van een groep jongens tijdens een barbecue. Een terugkeer naar Kemerovo - en een toevallige ontmoeting met de familie van zijn slachtoffer – is hem kennelijk toch te riskant. Volgens de vader van Vera Pechtelova is Kanjoes onvindbaar. Hij zou zich ergens in Belarus bevinden.

Andere criminele deelnemers aan de ‘speciale militaire operatie’ hebben duidelijk minder schroom om terug naar de plaats delict te gaan. Tsyren-Dordji Tseyrenzjapov maakt in 2019 kennis met Ekaterina Skvortsova in Tsjita, een stad in het zuiden van Siberië, niet ver van de grens met Mongolië. In beschonken toestand krijgt hij ruzie met de 18-jarige vrouw. Hij wurgt haar in zijn woning. Daarna snijdt hij het lijk in stukken en brengt het in zakken naar buiten. Spelende kinderen vinden het hoofd van de vrouw op een plein voor het flatgebouw. Ouders waarschuwen de politie. De Siberische oerbewoner die na de moord rustig verder zit te drinken, wordt opgepakt en uiteindelijk veroordeeld tot 14 jaar kamp.

Eigenlijk zou Tseyrenzjapov nog tot 2034 achter tralies moeten zitten, maar dankzij het speciale overheidsprogramma krijgt hij al na vier jaar amnestie. Na het ‘afkopen van zijn schuld’ aan het Oekraïense front vestigt de man zich aan het einde van de zomer van 2023 opnieuw in zijn geboortestreek. Begin september bestelt hij een callgirl die hij net als zijn eerste slachtoffer wurgt. Weer zou hij dronken zijn geweest en ruzie hebben gemaakt. Agenten arresteren de voormalige frontsoldaat en vrouwenmoordenaar. ‘De omstandigheden van het misdrijf worden verder onderzocht’, aldus de onderzoekscommissie in een verklaring.

Verkrachtingen

In mei 2023 dwingt in Berdsk, in het district Novosibirsk, een gewapende man in camouflagepak twee meisjes van 10 en 12 met hem mee te lopen achter een garage. Hij laat de tieners een handgranaat zien en dreigt de pin eruit te trekken als ze niet doen wat hij zegt. Daarop verkracht hij de meisjes. De geruchtmakende zaak wordt door de Russische media vrijwel verzwegen. De nieuwssite sibreal.org verklaart dat de dader, een zekere Sergej S., een contract ondertekende met Wagner dat enkele dagen voor het misdrijf was verlopen. Volgens de site zou hij in een gesloten rechtszaak tot 20 jaar gevangenisstraf kunnen worden veroordeeld.

Een andere ex-huurling ging zich te buiten aan een kompaan. Volgens de lokale krant privet-rostov.ru zat de man in de gevangenis, tekende een contract met Wagner en bracht zes maanden door in ‘de zone van de speciale militaire operatie’․Daarna keert hij terug naar zijn woonplaats, het mijnstadje Gukovo, niet ver van de Oekraïense grens․Terwijl hij op een augustusavond met een vriend wodka drinkt, ontstaat er een conflict․De voormalige Wagner-strijder wordt om onbekende redenen woedend. Hij pakt een mes en steekt zijn drinkebroer meerdere keren in de rug․Daarna verkracht hij het levenloze slachtoffer met een handstoffer.

Niet minder weerzinwekkend is een misdrijf in het district Volgograd in dezelfde maand. Een voormalige Wagner-huurling randt zijn minderjarige nichtje aan. Op sociale media verschijnt een wanhopige oproep met een portret van de dader. De bijgaande tekst luidt: ‘Stuur dit door aan al je kennissen. Misschien heeft iemand hem gezien. De man die gezocht wordt is 36, hij heet Aleksej Chlebnikov en verkrachtte een 13-jarig meisje. Hij vluchtte in onbekende richting.’ Een dag later volgt een officieel opsporingsbevel.

Chlebnikov is een oude bekende van justitie. Al in 2008 werd hij veroordeeld voor diefstal en een roofoverval. Nadat hij weer in vrijheid is, pakt hij de criminele draad van zijn vroegere leven weer lustig op. Een kennis neemt hem in augustus 2017 mee in zijn Mercedes om ergens langs de bosrand ‘iets te drinken’. Tijdens het drinkgelag ontstaat een ruzie en Chlebnikov slaat zijn maat meerdere malen met de vuist in het gezicht. Daarna ramt hij een fles op diens hoofd kapot. De kennis overlijdt ter plekke en Chlebnikov vlucht met diens auto.

Na zijn opsporing wordt de werkloze dorpsbewoner wegens moord en autodiefstal veroordeeld tot 11 jaar kampstraf. Achter prikkeldraad maakt hij dankbaar gebruik van de geboden mogelijkheid zich aan te sluiten bij het huurlingenleger van wijlen Jevgeni Progozjin. Na zijn terugkeer van het front vestigt de ex-gedetineerde zich bij familie in een dorpje. Inwoners van het plaatsje vertellen een lokale reporter over de aanranding niet verbaasd te zijn: ‘Het meisje komt net als Chlebnikov uit een zigeunerfamilie. Bij hen zijn vroege huwelijken zeer populair.’

Van een vroeg huwelijk onder het reizende volkje was echter geen sprake. Chlebnikov wordt op de federale opsporingslijst geplaatst wegens verkrachting van een minderjarige. Eind augustus wordt de ex-huurling door een eenheid van politie gevonden bij familie op een achterafgelegen boerderij. De districtsrechtbank vermeldt: ‘De aangeklaagde Ch. kende de leeftijd van zijn slachtoffer. Onder bedreiging van een mes verkrachtte hij haar in een bos.’ De ex-huurling mag voorlopig weer in de cel plaatsnemen.

Positieve geluiden

Niet alle Russische soldaten die terugkeren van het front, gaan zich te buiten aan verkrachtingen, moordpartijen en roofovervallen. Om een tegenwicht te bieden aan de stroom van negatieve berichtgeving zoeken Russische media naarstig naar andersluidend nieuws over voormalige soldaten met een gevangenisverleden. Een van die verhalen wordt verteld door Andrej Pjalkin, een 31-jarige deelnemer aan de ‘speciale militaire operatie’ uit het Siberische Krasnojarsk.

De lokale krant ngs24.ru schrijft: ‘Andrejs leven ging niet van een leien dakje. Op 9-jarige leeftijd belandde hij in een weeshuis en vandaar in slecht gezelschap. Toen hij 17 was, werd hij voor de eerste keer veroordeeld. Hij moest wegens een beroving twee jaar zitten in de jeugdgevangenis van Kansk. Daarna volgde zijn leven een platgetreden pad. Na een kort verblijf op vrije voeten kwam hij in een strafkamp voor volwassenen terecht, opnieuw voor een roofoverval. Van daaruit ging het naar een zwaarbewaakte kolonie wegens autodiefstal. Twee kleine diefstallen in dronken toestand volgden.’

‘Prigozjin kwam persoonlijk, hij stelde voor ons in te schrijven. We zouden amnestie krijgen. Ik ging akkoord. De volgende dag pakten we het vliegtuig’ 

De rechter veroordeelt de jongeman zelfs voor kleine vergrijpen. Zo zou Pjalkin volgens de lokale krant tot 2 jaar en 2 maanden zijn veroordeeld voor het stelen van een roos ter waarde van 75 roebel uit een bloemenwinkel. Zijn laatste veroordeling stamt uit 2022 en bedraagt maar liefst zeven jaar. Met een lange gevangenisstraf in het verschiet sluit hij zonder na te denken een contract af met Wagner. ‘Prigozjin kwam persoonlijk, hij stelde voor ons in te schrijven. We zouden dan amnestie krijgen. Ik ging akkoord. We moesten worden gekeurd door een commissie en toen waren we medewerkers van het huurlingenleger. Dat was het, de volgende dag pakten we het vliegtuig,’ aldus Pjalkin.

Op 6 mei 2023 keert de huurling terug van het front. Maar in plaats van op dievenpad te gaan met zijn oude maten, sluit Pjalkin zich aan bij een liefdadigheidsorganisatie. Twee vrouwen die hem schreven tijdens zijn fronttijd, zorgen voor patiënten met dementie. In de reportage is te zien hoe de voormalige huurling een oude man soep geeft. De organisatie heeft volgens de reportage een groter gebouw gevonden om nog meer patiënten op te kunnen vangen. Pjalkin zegt de renovatie voor zijn rekening te willen nemen. ‘Ik woonde in Krasnojarsk voordat ik naar het strafkamp moest. Toen ik terugkeerde van de speciale militaire operatie, ging ik opzettelijk niet naar die stad. Ik verhuurde mijn kamer daar. Ik wil er niet meer naartoe. Er zijn daar volop oude kennissen en maten. Ze zitten allemaal in het criminele circuit. Ik ga niet meer terug naar mijn oude leven,’ aldus de ex-gedetineerde.