Deutschland, Deutschland über allen

Zonder artistiek of muzikaal compromis stormen de troepen van frontman Till Lindemann dwars door heilige huisjes en schoppen ze schenen beurs. Onlangs verscheen het nieuwe titelloze album van de Duitse tanzmetalband. Een rel is nooit ver weg: 'De teaser van de videoclip van Deutschland was buitengewoon onsmakelijk.' 

Dat een populaire zanger als Marco Borsato het stadion van Feyenoord uitverkoopt, is geen verrassing. Maar dat zes Duitse metal-vijftigers dat voor elkaar krijgen, deed toch veel wenkbrauwen fronsen. Zeker omdat er voor de show in de Rotterdamse Kuip na de start van de verkoop binnen een half uur geen ticket meer te verkrijgen was. Gefrustreerde fans deelden hun ongenoegen op social media en als we de massale klaagzang mogen geloven, had het stadion aan de Nieuwe Maas wel driemaal gevuld kunnen worden met fans van snoeiharde tanzmetal en vlammende explosies. Rammstein weet zich al vijfentwintig jaar staande te houden in het roerige en voortdurend transformerende muzikale landschap. Zanger Till Lindemann, gitaristen Richard Zven Kruspe en Paul Landers, bassist Oliver Riedel, toetsenist Christian Lorenz en drummer Christoph Schneider zijn, vooral dankzij hun verpletterende liveshows, graag geziene festivalgasten die altijd – letterlijk en figuurlijk – voor imponerend vuurwerk zorgen. Daarnaast is de band niet vies van een schandaaltje of uitgelokte rel, die hen dan weer in de spotlight van de media zet. Slimme jongens dus, die Duitsers: rockers met een subliem gevoel voor provocerende marketing.

Mens en machine

Het zestal, dat nog immer in de originele bezetting speelt, ziet het levenslicht in 1994. Gitarist Kruspe is het brein achter de formatie. Hij vlucht eind jaren 80 uit de DDR, om daar na de val van de muur weer terug te keren. In het Noord-Duitse Schwerin trekt hij in bij Riedel en Schneider, die beiden in bescheiden rockbands spelen. De muzikale smaak van zijn vrienden kan Kruspe – zelf enorm fan van de glamrock van KISS – echter niet bekoren en hij haalt ze over om iets nieuws te proberen: een bombastische, industriële samensmelting van mens en machine vol scheurende gitaren en pompende techno.

Omdat Kruspe moeite heeft met het schrijven van zowel muziek als teksten, benadert hij zijn goede vriend Lindemann, die op dat moment mandvlechter, maar bovenal drummer van punkformatie First Arsch, is. De beoogd tekstschrijver en zanger – wat hij voorheen alleen voor de lol tijdens het mandenmaken deed – neemt in zijn kielzog bandmaat Landers mee en niet veel later volgt toetsenist Lorenz zijn spoor, waarna Rammstein is geboren. Met die bandnaam is ook de eerste controverse een feit. Rammstein verwijst namelijk naar de luchtmachtbasis van Ramstein-Miesenbach, waar in 1988 tijdens een vliegshow drie toestellen van een Italiaans stuntteam in de lucht tegen elkaar botsten. De wrakstukken belandden in de menigte en kostten zeventig mensen het leven. Later vertelt Landers in interviews dat het begon als een geintje, maar de naam zo catchy was dat het bleef hangen. Dat Rammstein verkeerd gespeld is, met een extra m, ligt volgens de gitarist aan het feit dat ze ‘te dom waren om de plaatsnaam te checken’.

Onnodige provocatie

Op het debuutalbum Herzeleid (1995) zet Rammstein meteen de toon voor de rest van hun carrière. Het ‘nieuwe’ Duitsland kent geen politiek of culturele censuur meer en de newwavegolf van bands als Kraftwerk, Alphaville en Propaganda, die in hun thuisland het muzikale landschap wat grijzig kleurden, is aan het doodbloeden. En dus geeft het zestal meteen een keihard visitekaartje af. Er volgt een succesvolle tour door het eigen land en als Nine Inch Nails-frontman Trent Reznor, door David Lynch benoemd tot musical director van zijn Lost Highway-film, de nummers Heirate Mich en Rammstein uitkiest voor de cultklassieker, breekt de band ook door bij het internationale publiek. De band pakt twee jaar later door met Sehnsucht, waarop Engel en Du Hast zelfs voor chartsucces en een Grammy-nominatie zorgen.

Chaos en ophef veroorzaken wordt het mantra van de band, zowel op als naast het podium, wat ze bewijzen met hun eerste spraakmakende video Stripped, een cover van Depeche Mode. De clip bestaat uit fragmenten van de documentaire Olympia, die filmmaakster Leni Riefenstahl in opdracht van Adolf Hitler over de Olympische Spelen van Berlijn in 1936 maakte en diende als propagandamateriaal voor het Derde Rijk. Joodse organisaties tuimelen over elkaar heen en er is wereldwijd zoveel ophef over, dat het feit dat de band naakt figureert in de montage, vrijwel niemand opvalt. Het is de eerste, maar bepaald niet de laatste keer dat Rammstein wordt gelinkt aan rechtsextremisme en fascistische ideeën. Lindemann excuseert zich in interviews nadien voor de ‘onnodige provocatie’ en zegt schuldbewust dat ‘er een grens is overschreden’. Ook de overige bandleden nemen uiteindelijk afstand van de vermeende nationaalsocialistische insteek en de ogenschijnlijke flirt met het nazi-gedachtegoed.

Gepijpt door een engel

Toch flikt de band in 2001 weer hetzelfde met de militante single Links 2 3 4 van het derde album Mutter, dat een dode baby op de hoes toont. Het nummer begint met het geluid van marcherende soldaten en is volgens critici weer een duidelijke verwijzing naar de Tweede Wereldoorlog. Lorenz snapt er ook nu helemaal niets van. ‘We marcheren, maar we staan absoluut duidelijk aan de linkerkant van de samenleving,’ verklaart hij. Landers zet daarentegen het nummer juist in een neutraal daglicht: ‘We zien de wereld anders dan links en rechts.’

Een jaar later lopen de gemoederen wederom hoog op als de videoclip van Sonne verschijnt. Hierin spelen de bandleden dwergen, die werken voor een aan goudstof verslaafde Sneeuwwitje en ondertussen perverse seksuele fantasieën over haar hebben. De bandleden begrijpen wederom niets van de ophef en gooien zelfs een flinke scheut olie op het vuur als ze vertellen dat een ander idee voor de videoclip het bombardement op Hiroshima was.

Na oorlogsreferenties en seksuele obsceniteit gooien de Duitsers het met Mein Teil in 2004 over een andere boeg. De videoclip van dit nummer is gebaseerd op de beruchte kannibalisme-zaak van Armin Meiwes, die een ‘vrijwilliger’ op het internet vond en deze doodde en oppeuzelde, terwijl het werd gefilmd. We zien drummer Schneider als Armins moeder en Lindemann die door een vrouwelijke engel wordt gepijpt. Hierna eet de zanger haar vleugels en doodt haar vervolgens. De clip eindigt met het beeld dat alle bandleden besmeurd met modder uit een metrostation kruipen, terwijl ze door Schneider aan de lijn worden uitgelaten als honden.

De wrede video wordt enkel in de nachtelijke uren vertoond op de Duitse televisie, maar Rammstein ontvangt in 2006 wel wederom een Grammy-nominatie voor het nummer. Ondertussen roept het Amerikaanse Billboard de band uit tot ‘meest succesvolle Duitstalige act ooit’, met talloze toptiennoteringen wereldwijd en meer dan tweehonderdduizend bezoekers tijdens de Europese tour. Het shock and awe-effect van Rammstein blijkt een kassucces.

Jodenster

Na een wederom gewelddadige clip bij de song Mann Gegen Mann, vol naakte vechtende kerels, duikt Rammstein met Pussy in 2009 in de wereld van de expliciete pornografie. De bandleden gaan na een plagerig voorspel f link van bil met verschillende vrouwen, terwijl Lindemann zingt: ‘You have a pussy, I have a dick. So what’s the problem? Let’s do it quick.’ Volgens de geruchten wordt de daad ook werkelijk gedaan, maar zowel de groep als de dames hebben dat nooit bevestigd. Werkelijke seks of niet, de tv-zenders bannen de clip, die alleen op een x-rated-website te bekijken is, en op de radio is alleen een zwaar gecensureerde versie te horen. Het album waarop de single staat, Liebe Ist Für Alle Da, mag na een uitspraak van de Duitse autoriteiten niet aan minderjarigen verkocht worden vanwege het sadomasochistische artwork op de cover. Als in 2011 Mein Land verschijnt en de mannen van Rammstein inmiddels de veertig zijn gepasseerd, lijken de Duitsers wat gas terug te nemen. In de videoclip, die begint als een knipoog naar de truttige series uit de jaren 60, surfen de bandleden op een Californisch strand en geven ze in een moderne setting een vlammend avondconcert, inclusief brandende gitaren en vuurwerk. Er zijn slechts af en toe wat blote borsten te bewonderen en dus denkt iedereen dat Rammstein het grove geschut heeft afgezworen. Tot begin dit jaar. Na een periode van tien jaar waarin Rammstein alleen een live- en een greatest hits-album uitbrengt en de wereld rond tourt, gaan de koningen van de tanzmetal er eind maart als vanouds weer met gestrekt been in. Er verschijnt een teaser online waarin het nieuwe nummer Deutschland wordt aangekondigd. Het fragment is maar kort, maar de gehele Joodse gemeenschap is verbolgen door de beelden waarin de bandleden in concentratiekampoutfit met gele Jodenster onder een galg staan. Een Joodse historicus betitelt het als ‘lijkschennis’ en de afvaardiging voor antisemitisme in het parlement zegt dat er een ‘rode lijn’ is overgegaan. Na een paar dagen is de clip echter al wel bijna twintig miljoen keer bekeken. De provocerende marketingstreken is Rammstein dus nog niet verleerd en het heeft de kaartverkoop van de tour, die de band naar dertig uitverkochte stadions in achttien landen brengt, ook zeker niet geschaad. Meer dan een miljoen mensen zullen dit jaar tijdens een muzikale orgie vol gitaargeweld en oogverblindend vuurwerk de gecertificeerde pyrotechnicus Lindemann ‘Deutschland, Deutschland über allen’ horen zingen en waarschijnlijk keihard mee gaan brullen. Daar kan geen radioboycot of censuurcampagne tegenop.