'Hoop, lef en trots' - nieuwe coalitie presenteert hoofdlijnenakkoord

Na bijna zes maanden onderhandelen met in totaal vier informateurs ligt er eindelijk een hoofdlijnenakkoord tussen PVV, VVD, NSC en BBB. ‘Mijn partij komt in het centrum van de macht’, aldus Geert Wilders die bij de opening van de presentatie van het akkoord glunderend een schep zout in vele wonden wrijft. ‘De zon gaat weer schijnen in Nederland!’

De vier partijen zijn het eens geworden over hoofdlijnen voor beleid, dat moet worden uitgevoerd door een extraparlementair kabinet met een combinatie van ervaring en expertise. De vier fractieleiders blijven in de Tweede Kamer. Dat wil niet zeggen dat er geen ingrijpende voorstellen in het 25 kantjes tellende akkoord staan, dat de titel ‘Hoop, lef en trots’ heeft meegekregen.

"Mijn partij komt in het centrum van de macht. […] De zon gaat weer schijnen in Nederland" - Geert Wilders pic.twitter.com/BrEnbxLahk

— Bart Nijman (@BartNijman) May 16, 2024

Een sterke nadruk op migratie

Wilders somde vanmorgen enthousiast het voor hem belangrijkste hoofdstuk op, asiel en migratie: ‘ Er komt een asielcrisiswet, we trekken de spreidingswet in. Er komen grenscontroles, vast en mobiel. Een verbod op voorrang voor sociale huurwoningen voor statushouders. We gaan knokken voor opt-out voor asiel bij de EU. We schaffen asielvergunningen voor onbepaalde tijd af. En we gaan werken aan het uitzetten van criminele vluchtelingen.’

Bij de slechts twintig minuten durende perspresentatie (in de video hierboven) kwam de PVV-leider als eerste aan het woord, met de ruimste opsomming van overeengekomen actiepunten. Opvallend was dat de overige partijleiders duidelijk langs hun eigen politieke lijn spraken toen ze invulling gaven aan details of overige punten.

Wilders lepelde behalve de migratieplannen ook de volgende voornemens op, met de belofte dat ‘miljoenen Nederlanders blij zullen worden van dit akkoord’: het eigen risico gaat van 385 naar 165 euro. De energiebelasting gaat omlaag en het demissionaire kabinetsvoornemen voor een verplichte warmtepomp is van tafel bij de nieuwe regering. Brandstofaccijns gaat in 2025 niet omhoog.

Er zijn plannen voor kerncentrales (meervoud, tot wel vier nieuwe centrales en Borssele blijft open). Er gaat 600 miljoen naar ouderenzorg, er komen ‘forse investeringen’ in de woningmarkt en ‘lucht voor boeren en vissers’. Tot slot: 130 op de snelweg komt terug. ‘Er gaat een nieuwe wind waaien in dit land’, beloofde Wilders in wederom een weer-metafoor.

Nederland blijft achter Oekraïne staan, Klimaatfonds intact

Na Wilders was het woord aan VVD-leider Dilan Yesilgöz. Zij was minder stellig en sprak in vagere bewoordingen, soms een beetje haperend van vermoeidheid na de lange slotdagen van de onderhandelingen. Ze verklaarde dat Nederland centrumrechts heeft gestemd en gekregen, en dat haar partij ‘verantwoordelijkheid neemt’. Ze benoemde een gevoelig punt waar Wilders het niet over had: defensie en internationale veiligheid. De NAVO-norm van 2 procent moet gehaald worden en Nederland blijft Oekraïne steunen in de oorlog tegen Rusland.

Yesilgöz benoemde via het ‘nemen van zinnige klimaatregelen om ons land en de planeet op een goede manier door te geven aan generaties na ons’ ook terloops dat het Klimaatfonds van de overheid in stand blijft: tientallen miljarden voor vergroening en verduurzaming van de economie en energievoorziening, ook zodat we, aldus Yesilgöz, ‘minder afhankelijk zijn van regimes waar we helemaal niet van afhankelijk willen zijn’.

Als derde was het woord aan Pieter Omtzigt namens NSC. Die draaide ook zijn eigen laantje in, noemde het een ‘bijzondere dag vandaag’ omdat er een ‘extraparlementair kabinet van experts’ gaat worden ingesteld, ‘en dat is hard nodig’, aldus de Enschedeër. ‘We gaan werken aan bestaanszekerheid’, beloofde hij, want ‘dat is niet een abstract woordje in de Grondwet, maar de vraag of je elke dag kunt rondkomen, of je je boodschappen kunt betalen’.

In die context benoemde hij een bouw-impuls van 7,5 miljard euro: ‘Je leven staat stil als je geen woning kunt vinden.’ Ook voor de arbeidsmarkt zijn plannen, want het nieuwe kabinet wil ‘werken aan meer vaste contracten. Nederland is kampioen flexcontracten en dat levert onzekerheid op.’

Uiteraard richtte systeemcriticus Omtzigt de blik naar binnen door te beloven te ‘gaan werken aan een goed bestuur. Want er zijn best wat dingen mis gegaan. We hebben een omvangrijk pakket voor hervorming van de staat, waaronder het inrichting van een regionaal kiesstelsel’. Ook wil het kwartet een begin maken met het opbouwen van een constitutioneel hof, dat wetten kan toetsen aan de Grondwet. ‘Om toeslagen en Gronings gas te voorkomen’, aldus Omtzigt.

Zo’n hof is overigens niet zomaar opgericht, dat duurt tenminste twee kabinetsperiodes omdat het nogal wat wijzigingen aan de Grondwet en de staatsinrichting vergt.

22 procent snoeien in ambtenarenapparaat, 100 miljoen weg bij NPO

De bestuurlijke vernieuwing hield daar niet op: Omtzigt somde op dat er betere bescherming voor klokkenluiders moet komen, dat de Raad van State ‘nu eindelijk’ gesplitst gaat worden (om niet langer een adviesorgaan en rechter in één te zijn), en dat inspecties echt onafhankelijk moeten worden, zodat het lastiger wordt voor regeringen om hun adviezen en waarschuwingen naast zich neer te leggen.

Wat hij niet specifiek benoemde maar wel in het akkoord staat, is een stevige tap op het waterhoofd van de rijksoverheid, dat tussen 2018 en 2022 met 25.000 FTE aan ambtenaren groeide, een toename van 22 procent. Dit akkoord wil daar 22 procent in snoeien, ‘een stevige ingreep die niet is op te vangen door efficiënter te gaan werken maar vraagt om duidelijke keuzes in de kerntaken van de rijksoverheid.’ Ook de Publieke Omroep wordt met 100 miljoen euro per jaar gekort - al is dat slechts tien procent van het totaalbudget.

Op het hoofdstuk migratie had Omtzigt ook nog enkele specificaties. Handig leidde hij het narratief een beetje weg bij vluchtelingen en asielzoekers, maar wees hij op de grootste groep migranten: arbeiders. Het hoofdlijnenakkoord beschrijft een nieuwe wet tegen misstanden met uitzendconstructies, volgens Omtzigt ‘ook goed voor die mensen want die worden soms uitgebuit’. Hij bepleitte daarnaast het voornemen op grip op studentenmigratie: ‘Bijna 40 procent instroom aan universiteiten komt uit het buitenland, dat is overdreven.’ Tot slot zei hij dat grip op asielmigratie moet zorgen voor ruimte om mensen op te vangen die echt asiel en bescherming nodig hebben - ‘daar staan wij voor open’.

Drie fantastische BBBondgenoten

Als laatste mocht BBB-trekker Caroline van der Plas haar eigen feestje komen vieren. Ze had ‘geen seconde geslapen’ van de adrenaline en ze verklaarde zich ‘hartstikke blij’ met haar ‘drie fantastische BBBondgenoten’.

Een klein sneertje dat het lang duurde, maar in ieder geval geen 300 dagen (zoals het laatste kabinet-Rutte) en dat ze natuurlijk geen maandenlang alleen over die 130 kilometer per uur hadden gesproken. Wel dat ze in die tijd een ‘goede basis om op verder te gaan’ hebben gelegd tussen ‘vier heel verschillende partijen die elkaar toch hebben gevonden’.

Op het landbouw- en visserijdossier kon Van der Plas melden dat rode diesel terugkomt, boeren niet gedwongen onteigend worden en er geen gedwongen krimp van de veestapel zal zijn. Het ministerie voor Landbouw, Natuur en Voedselvoorziening wordt (terug) omgedoopt tot Landbouw, Natuur en Visserij. Vanaf een kotter in de Waddenzee had ze daarover al een tot tranen geroerd bericht van een visser gehad, zei ze.

‘We gaan ons uiterste best doen, met deze drie toppers', glunderde Van der Plas als een trotse moeder richting haar quasi-coalitiegenoten. Het werd duidelijk uit de presentatie dat de trots vooral bij PVV en BBB zit, de andere twee partijleiders sturen meer op hoop (met een beetje op ‘van zegen’). Lef heeft het akkoord sowieso.

Krijgt Nederland dan toch een PvdA-premier, soort van?

Bekijk ook

Ronald Plasterk genoemd als nieuwe premier

Het was Pieter Omtzigt die vermoedelijk het beste weergaf wat de kiezer en het land kan verwachten: ‘Wij hebben een akkoord op hoofdlijnen, niet in detail. U zult meer verscheidenheid zien in de vier partijen dan u gewend bent. We willen herkenbaar blijven voor de kiezer, die om verschillende redenen op ieder van ons gestemd heeft’, duidde hij met enige zuinigheid de samenkomst in verschillen die de vier partijen in hun akkoord en toelichting daarop aan de dag leggen.

Vier politieke spelers op één podium, geen van allen zelf in het kabinet en - naar verluidt, wellicht - met PvdA’er Ronald Plasterk als premier. Het zal ons benieuwen, maar in tegenstelling tot de vele zuur-tot-giftige partijen, kiezers en reacties op links, wachten we eerst maar eens af welke van deze beloftes de praktijk gaan halen, en hoe ze daarin uitpakken. Tot die tijd kunnen we Geert Wilders alvast geen ongelijk geven dat dit akkoord ongetwijfeld miljoenen Nederlanders inderdaad blij zal maken.