Jan Ullrich: 'Ik dronk whisky alsof het water was'

Op het toegangskaartje staat: ‘Eerste officiële Jan Ullrich Cycling Museum, Bad Dürrheim Black Forest. Dagticket 02 juni 2024. Volwassene: 7,50 euro.’ Een vrouw scant codes bij de ingang en zegt: ‘Veel dank voor uw interesse in onze tentoonstelling.’ Binnen is het al dringen. Wielerlegende Jan Ullrich beleefde in zijn leven evenveel diepte- als hoogtepunten, maar zijn misstappen lijken hem eindelijk te zijn vergeven en op zijn vijftigste is Der Jan bezig aan een indrukwekkende comeback.

De grote opening van zijn museum was op vrijdag 31 mei 2024. Jan kwam naar Bad Dürrheim met zijn Cubaanse vriendin Elizabeth Napoles. In Zuid-Duitse kranten werd hij Weltstar, Unser Jan, Ulle en Rad-Legende genoemd. Hij droeg een sportief blauw jack, een donkere broek en sneakers. Zijn korte, dikke haar is minder rossig dan in zijn toptijd, bij zijn ogen zitten nogal wat rimpels, maar verder is bijna niet te zien dat Jan inmiddels vijftig is en een extreem ongezond leven heeft geleid.

Er waren meer dan honderd gasten aanwezig op de opening, onder wie ex-Real Madrid-ster Günter Netzer. De veelvoudig Duits voetbalinternational zag onlangs zoals miljoenen Duitsers de Amazon Prime-documentaireserie Jan Ullrich: Der Gejagte. Jan vertelt hierin voor het eerst uitgebreid over de donkerste perioden uit zijn leven. Dat waren er nogal wat en kijkers zoals Netzer waren geschokt hoe diep hun voormalige nationale held was gevallen. Het ene verhaal was nog erger dan het andere, het is eigenlijk een wonder dat de volksheld nog leeft.

Cultfiguur

Jans 71-jarige moeder Marianne Kaatz was de eregast bij de opening. Ze is een cultfiguur in Duitsland en wordt Frau Kaatz genoemd. Haar man heette Werner Ullrich. Hij zoop wijn en Weißbier, sloeg zijn vrouw en had zelden tijd voor zijn zoons Jan en Stefan. Frau Kaatz deed haar best, maar ze kon niet ‘moeder en vader tegelijk zijn,’ vertelde ze in Bild.

Jan was zes toen ook hij door zijn vader werd geslagen. Het litteken is nog steeds te zien als hij zijn haar kort knipt

Jan was zes toen ook hij door zijn vader werd geslagen. Het litteken is nog steeds te zien als hij zijn haar kort knipt. ‘Mijn vader kwam in deze tijd nog maar zelden naar huis,’ schreef Jan in zijn eerste boek Ganz oder gar Nicht. Zijn moeder ging weg bij Werner toen Jan zeven was en na de scheiding werd de band tussen vader en zoon nog veel minder hecht. Toch was Jan in shock toen Werner na een kort leven vol alcohol en gemopper stierf aan een hartinfarct.

Om vijf uur in de middag werd er een schaar in Jans handen gedrukt en hij knipte onder groot applaus het rode lint door om het museum te openen. Een journalist van de Zuid-Duitse zender SWR haalde hem voor de camera, Jan zei: ‘Dit museum is goed gelukt, ich freue mich wahnsinnig. Mijn leven en carrière worden hier weerspiegeld. Daar ben ik trots op.’

Hij was nauw betrokken bij de samenstelling en dat was ‘zeer tijdrovend en ook emotioneel’. Achter elk museumstuk zit volgens hem een verhaal. Talloze herinneringen had hij liever voor altijd willen wegstoppen, maar dat is onmogelijk als hij door dit museum loopt. Alles komt dan weer terug en hij zei: ‘Ich habe Gänsehaut wenn ich all die Sachen hier sehe.’ (Ik heb kippenvel als ik al deze dingen hier zie.)

Zijn ‘lievelingsstuk’ is een fiets uit 1997. Zijn ogen fonkelden toen hij ernaar keek. Jan omschreef het als ‘mijn oogappel’, hij had ‘geleden’ op die fiets en er ‘mijn grootste succes op behaald’. Hij refereerde natuurlijk aan de Tour die zijn leven veranderde. Volgens een Ullrichbiograaf leidde de eerste Duitse eindoverwinning tot de ‘geboorte van een nationale held’.

Op 22-jarige leeftijd was hij al bijna net zo legendarisch als Duitse sporticonen als Max Schmeling, Franz Beckenbauer, Boris Becker en Michael Schumacher. Hij werd geëerd in de hoofdstad. Een aanwezige vergeleek de euforie van die dag met de aankomst van The Beatles in 1964 in Amerika. Een politicus zei: ‘U moet in één adem worden genoemd met Adenauer, Gorbatsjov, De Gaulle en de paus.’

De voorzitter van de Duitse wielerbond voorspelde een vergelijkbare boom als toen Boris Becker Wimbledon won en dat gebeurde ook. Duitse jongetjes wilden ineens wielrennen in plaats van tennissen of voetballen, vrouwen stuurden slipjes naar hem op, CEO’s van grote bedrijven boden duizelingwekkende bedragen om Jan reclame voor ze te laten maken. Een journaliste schreef dat Duitsland na de Tour van 1997 ervoer ‘dat waar geluk kon bestaan’. Het was een euforisch gevoel waaraan de Duitsers ‘verslaafd’ raakten en elk jaar opnieuw eisten te ervaren.

Hongerklop

In de Tour van 1998 kon dat niet. Jan kreeg dat jaar op de Col du Galibier de hongerklop, verloor negen minuten op Pantani en eindigde als tweede in het klassement. Het jaar erna moest hij afzeggen wegens een blessure en in 2000 had Jan de pech dat Lance Armstrong net iets beter was. Hij won in 2000 wel de olympische wegwedstrijd. Zijn gouden medaille hangt nu in een vitrine.

In 2001 werd Jan weer tweede in de Tour, het shirt uit die tijd is te zien in het museum. De revanche moest komen in 2002, maar hij kreeg last van een gezwollen knie en zijn deelname kwam in gevaar. Jan moest een paar weken rust nemen van de dokter, een vriend genaamd Eyk nodigde hem uit voor een avondje stappen in een nachtclub. Jan reed er in zijn Porsche heen en bestelde vier flessen wijn die hij grotendeels zelf opdronk. Eyk en hij slikten ook wat xtc-pillen en ze besloten twee meisjes mee naar een hotel te nemen. Een van hen stapte in de Porsche van Jan. Hij startte en reed voor het oog van tientallen getuigen tegen een fietsrek aan. Hij panikeerde en besloot te vluchten voor de politie. Hij werd klemgereden in een straatje, moest mee naar het bureau, een agent zette hem na een nacht cel af bij zijn huis.

Zijn knie was nog veel dikker en hij moest de Tour van 2002 overslaan. Een week later kreeg hij een sms van zijn dokter: ‘Jan, dit is heel belangrijk, meld je.’ Er zat amfetamine in de pillen en dat stond op de dopinglijst. Jan bekende op een persconferentie dat hij wat xtc had geslikt, maar daar ga je niet harder van fietsen en hij vond het Unfassbar! dat veel Duitsers ineens geloofden dat hij niet op eigen kracht de beste wielrenner ter wereld kon zijn.

Fiets met krassen

In 2003 maakte Jan zijn comeback in de Tour. Zijn tijdritfiets uit die editie is een van de topstukken in het museum. Een paar weken voor de opening reed Jan per auto naar Vlaanderen. In een wielermuseum in het stadje Roeselare stond die tijdritfiets en hij ruilde haar voor een gesigneerde gele trui die hij droeg tijdens de Tour van 1997. Jan versloeg Armstrong in de eerste tijdrit van de Tour van 2003. In de tijdrit erna viel hij en de krassen zijn nog steeds duidelijk zichtbaar op de fiets.

Jan had dat jaar nog een relatie met een Oost-Duitse genaamd Gaby. Samen kregen ze een kind. In 2005 ging ze bij hem weg. Zijn nieuwe vrouw Sara leek zijn leven weer iets beter te maken, maar het is geen toeval dat geen foto of knipsel in het museum doet denken aan het rampjaar 2006. Zijn knie leek alleen maar slechter te worden en Jan werd uit de Tour gezet omdat hij 80.000 euro had betaald aan dopingdokter Fuentes voor illegale bloedzakken. Niet lang daarna kondigde hij op een persconferentie zijn afscheid als wielrenner aan. Groot probleem: wat zou hij de rest van zijn leven moeten doen? Jan hield van fietsen en feesten, verder eigenlijk niets. Tegen vrienden beklaagde hij zich erover dat hij in Duitsland een paria was geworden. Hij bleef ontkennen doping te hebben gebruikt, maar stel nou dat hij dat wel had gedaan: iedereen van zijn generatie nam doping en hij was van al die zondaars vaak de beste. Hij had geen idee wat hij in de toekomst zou gaan doen.

‘Op een gegeven moment wendde ik me niet langer alleen tot alcohol om de leegte in mij te vullen. Ik ging ook over op cocaïne’

In zijn onlangs uitgekomen tweede boek staat: ‘De jaren vergingen, maar het lukte me maar niet mijn leven een nieuwe richting te geven. Ik kon geen nieuw doel vinden. Op een avond opende ik een fles wijn en die dronk ik helemaal leeg. Zoiets deed ik normaal niet. Maar hoe meer ik dronk, hoe meer ik voelde dat de alcohol een heel speciaal effect op mij had. Het was alsof er zich een mist rond mijn hoofd vormde, die het kwaad verdreef. Gedachten bleven op zijn minst een beetje weg. Ik raakte in een diepe depressie. En op een gegeven moment wendde ik me niet langer alleen tot alcohol om de leegte in mij te vullen. Ik ging ook over op cocaïne. Ik deed dit in het geheim. Niemand heeft het gemerkt.’

Jans moeder had dat eerst ook niet door, maar ze maakte zich wel grote zorgen om haar zoon. Hij werd sinds de dopingonthullingen ‘voortdurend door de modder getrokken, voor niets meer uitgenodigd’. Haar zoon zat maar een beetje thuis, durfde amper naar buiten, niemand bekommerde zich om haar Jan. Logisch dat dit psychisch zwaar was en ze begreep het ergens wel dat hij substanties nodig had om met zijn nieuwe leven als verschoppeling om te gaan. Zijn drugs- en alcoholgebruik was ‘wie ein Hilfeschrei’, een schreeuw om hulp.
Ook andere intimi begrijpen inmiddels dat het in die tijd erg moeilijk was begrip voor Jan te hebben. Hij gebruikte in interviews na een schandaal vaak het woord Neuanfang (nieuw begin). Jan beloofde dan dat het zeer binnenkort echt beter zou gaan. Hij goot zijn flessen whisky leeg, gooide al zijn drugs weg, belde mensen die hij jaren niet had gesproken. Alleen duurden die periodes nooit lang en de tabloids berichtten met veel uitroeptekens over zijn neergang:

Ullrichs Drogen-Nacht im Luxus-Hotel!
Ex-Frau von Jan weint bittere Tränen!
Ullrich vom Flugzeug in die Klinik!
Neue Sorge um unsere Rad-Legende!

Kluizenaar

Jan veranderde door alle negatieve publiciteit in een paranoïde kluizenaar die moeite had om waanbeelden van werkelijkheid te onderscheiden. Rond 2010 trok hij zich meerdere avond per week met een zakje coke terug in zijn kelder. Hij snoof het leeg en dronk er sterke drank bij. Dat ging zo door tot zijn toenmalige vrouw Sara op een dag wat poeder zag en vroeg of dat soms coke was. ‘Nein.’ Ze geloofde het niet, hield het doorzichtige zakje in de lucht en zei: ‘Meen je dat echt? Je snuift cocaïne? Terwijl je twee kinderen hebt? Was ist los mit dir? Ik herken je niet meer!’

Jan probeerde af te kicken, maar dat was moeilijker dan het leek. Sara en hun drie kinderen bezochten hem eens in de kamer van de kliniek. Op de vloer lagen lege wijn- en whiskyflessen. Jan kon amper praten en viel snel in slaap.

Het gezin verhuisde naar Mallorca, wellicht zou een nieuwe omgeving helpen eindelijk een geslaagde Neuanfang te maken. Dat gebeurde niet en Sara en de kinderen keerden in de lente van 2018 voorgoed terug naar Duitsland. Jan zat sindsdien in zijn eentje ‘gevangen in het paradijs’, staat in zijn meest recente boek en het werd niet beter nadat hij bevriend raakte met een goeroe genaamd Gerd. Door hem geloofde Jan dat whisky zijn knie kon genezen en zijn ziel kon reinigen omdat het in een houtvat werd gerijpt. Jan noemt de Jan van toen in zijn tweede boek ‘een luide, extroverte Arschloch’ en zijn villa in Mallorca werd een Rockstar-Hölle, een rockster-hel. ‘Acteurs, kunstenaars, criminelen, bikers, onderwereldfiguren. Iedereen was welkom.’

Tabloidjournalisten reisden naar Mallorca om over zijn wangedrag te schrijven. Jan zei in een interview: ‘Vroeger was ik voor iedereen nog de grootste, nu hakt iedereen op me in.’ Later in 2018 zei hij in het tijdschrift Bunten: ‘Mijn hart is gebroken, mijn knie is kapot. Ich bin ein Wrack.’

Schieten op tv-scherm

Hij sliep maximaal twee uur per dag, trok zijn eerste biertje rond zeven uur in de ochtend open. Hij dacht dat vijanden hem achtervolgden. Soms deed hij de tv aan en dan zag hij ze ook. Daarom schoot Jan geregeld op het scherm en hij moest twee tot drie keer in de week een nieuwe tv kopen. Eén keer in de zoveel tijd ging hij naar de bank met een sporttas. Jan vroeg de baliemedewerker om ‘een absurd hoge som’, de briefjes moesten in stapeltjes in zijn tas worden gelegd. In zijn slaapkamer pakte Jan het geld en hij wierp het op de grond. Dealers konden het verschuldigde bedrag daar oprapen.

In een vijfsterrenhotel in Frankfurt voerde Jan een handstand uit in de bar en later op de avond probeerde hij een escortdame te wurgen

Jan bestelde vooral amfetamine en coke. Volgens een kennis werd de vroeger zo lieve Jan daar agressief door. Hij reisde soms met zijn goeroe Gerd en andere foute vrienden naar Duitsland om zich daar te misdragen. In een vijfsterrenhotel in Frankfurt voerde Jan een handstand uit in de bar en later op de avond probeerde hij een escortdame te wurgen. Dat leidde tot een arrestatie en meer negatieve publiciteit in tabloids.

Na zijn vrijlating liet hij zich weer opnemen in een kliniek. Na een paar weken keerde hij terug naar Mallorca. Zijn moeder reisde daarheen om haar zoon te helpen. Het was ‘treurig’ Jan zo te zien, vertelde ze onlangs in Bild. Frau Kaatz nam haar zoon in haar armen en ze huilden allebei. Tot die tijd had ze steeds gedacht: ‘Das kann doch nicht sein? Die verhalen kunnen toch niet kloppen?’ Op Mallorca zag ze helaas voor het eerst van dichtbij dat haar zoon in levensgevaar was.

Er gebeurde gelukkig nog wel iets goeds in 2018. Jan leerde zijn huidige vriendin Elizabeth kennen in Mallorca. Bij de opening van het Jan Ullrich-museum zei ze over de afgelopen zes jaar: ‘Het was een zware tijd, maar nu ben ik zeer, zeer trots op hem. Ik ben niet bang voor een terugval, helemaal niet. Jan heeft nu begrepen dat het leven wonderschoon is. Dat wil en zal hij niet meer riskeren.’

Zijn comeback begon met de vierdelige documentaireserie Jan Ullrich – Der Gejagte, verschenen in 2022. Jan bekende in de eerste aflevering voor het eerst: ‘Ja, ich habe gedopt.’ In een andere aflevering vertelde hij: ‘Ik gebruikte veel cocaïne en dronk whisky alsof het water was.’ Zijn ex-vrouw Sara huilde hard toen ze in de documentaire vertelde over de totale ineenstorting van haar voormalige echtgenoot.

The Sun King

In 2024 gaat het volgens Jan beter dan ooit met hem. Hij werkt aan ‘drie, vier grote projecten’, waaronder het museum, en doet het ‘verder zeer rustig aan’. Drinken doet hij naar eigen zeggen sinds vijf jaar niet meer, drugs belooft hij nooit meer te zullen nemen. Minstens vier keer per week probeert Jan twee uur over de heuvels van zijn deelstaat Baden-Württemberg te fietsen. Dat doet hij tegenwoordig zelfs als het weer eens noodweer is, vroeger was dat ondenkbaar. Onbewolkt weer met temperaturen van boven de dertig graden werd vroeger in de Tour Ulle-Wetter genoemd, Britse collega’s doopten hem tot The Sun King.

Zijn tweede autobiografie verscheen op 25 juni 2024 en kreeg de titel Himmel, Hölle – und zurück ins Leben. Als de Wim Kieft van het wielrennen biecht hij al zijn zonden op. Dat hoort bij het accepteren van zijn verleden en hij vertelt openhartig over zijn drugs- en dopinggebruik. Jan spaart zichzelf nooit, dat maakt deel uit van het helingsproces en hij werd in Duitsland langzaam weer omarmd.

Zijn landgenoot Jens Voigt vertelde in het boek Jan Ullrich: The Best There Never Was van de Amerikaan Daniel Friebe: ‘Personages zoals Ullrich fascineren mensen. Ze stijgen eerst tot in de hemel en vallen dan diep, heel diep, om vervolgens weer te herrijzen. Ze worstelen zich door het leven eigenlijk zoals normale mensen.’

Volgende opmerkelijke ontwikkeling: hij zit op 2 en 3 juli in de studio van Eurosport in München om commentaar te geven tijdens de eerste bergetappe over de Col du Galibier en hij zal ook een analyse geven over de vijfde etappe van Saint-Jean-de-Maurienne naar Saint-Vulbas. Jan krijgt voor het eerst de kans zijn geliefde sport te becommentariëren als sidekick.

Derde grote project: de RE:TOUR24 GERMANY, die 4 juli van start gaat en ook in oktober plaatsvindt. Jan organiseert fietstochten waar Ulle-fans zich voor kunnen inschrijven. Zijn tochten bieden volgens de website een ‘unieke gelegenheid om zij aan zij te rijden met een legende van de wielersport’. Dat zal gebeuren in ‘een adembenemend landschap’ en daarom is het ‘een absolute must voor alle gepassioneerde wielrenners’. Ze beginnen in de stad Freiburg, niet ver van Jans woonplaats Merdingen. Een paar keer uit de pedalen en de renners bereiken het betoverende Schwarzwald. Onderweg zal Jan misschien wel vertellen over Pantani, Bjarne Rys en Lance Armstrong en het zal niemand verbazen als hij straks klassieke anekdotes over de Tour van 1997 vertelt alsof ze gisteren zijn gebeurd.

Klimmen met Armstrong 

Vierde nieuwe project: de RE:TOUR 2024 aka THE MOVE, te boeken op de site www.Jan Ullrich.de. In het museum in Bad Dürrheim liggen foldertjes om klanten voor dit evenement te lokken. Het is een minitocht in Ulrichs slipstream die wordt gehouden op Mallorca. Getrainde liefhebbers kunnen zich voor september 2024 inschrijven en ze mogen tijdens de Re:Tour klimmen en afdalen met Jans vrienden Lance Armstrong en George Hincapie. Armstrong fietst vaak met Jan en hij noemde diens wederopstanding ‘one of the greatest comebacks in the world’. De deelnemers slapen drie nachten in een luxeresort waar ze worden gemasseerd door professionele soigneurs en het voedsel zullen eten van topcoureurs. De prijs: rond de 7000 euro per persoon.

Het was onvermijdelijk dat Jan op een gegeven moment weer geld moest gaan verdienen. Hij snoof en zoop miljoenen weg en heeft vier kinderen bij meerdere vrouwen. Hij kan elke extra schnabbel goed gebruiken en dat Eurosport hem vroeg als commentator is voor Jan een nieuw bewijs dat hij na zware jaren echt opnieuw kan beginnen. Het toont ‘dat ik op de juiste weg ben en dat de mensen me eindelijk vergeven’. Geloof het of niet, maar hij voelt zich bijna net zo goed als in het glorieuze jaar 1997.

In het net verschenen boek Himmel, Hölle – und zurück ins Leben noemt Jan zich ‘een man die eindelijk zijn geluk in het leven heeft gevonden. Een man die over al zijn grenzen is gegaan om te erkennen hoe mooi het ook in het midden kan zijn. Het was een verdammt lange en stressvolle weg. Maar het was het waard.’

Het Jan Ullrich-museum is tot 8 september 2024 elke vrijdag, zaterdag en zondag geopend.