Fake news: Trump mag de mainstream media graag bespotten, maar heeft hij soms niet gewoon gelijk?

Het is 10 december 2016, de grondvesten trillen nog van Donald Trumps overwinning in de presidentsrace tegen Hillary Clinton. Verschillende media hebben gemeld dat Trump vanuit het Witte Huis aanblijft als producent van zijn tv-programma Celebrity Apprentice. Volgens CNN kan hij zijn ‘vijfcijferige vergoeding’ per aflevering aanvullen met sponsorships. Kortom: de zakenman ziet het presidentschap als een schnabbel. Gekrenkt plaatst Trump zijn ‘historische’ tweet: ‘Berichten van @CNN dat ik gedurende mijn presidentschap blijf doorwerken aan The Apprentice, zelfs parttime, zijn belachelijk & onwaar. FAKE NEWS!’

Het is de eerste, en zeker niet de laatste, keer dat Trump die woorden tweet. Zijn bewering dat hij hiermee ‘fake news’ heeft bedacht, klopt in ieder geval niet. Uitgerekend zijn verslagen aartsrivaal Clinton waarschuwt twee dagen eerder in een speech dat ‘fake news echte gevolgen kan hebben’. Natuurlijk is ook zij niet de eerste die de woorden ‘nep’ en ‘nieuws’ met elkaar verbindt, maar het is geen toeval dat ‘fake news’ in die tijd in zwang raakt. 

{{ trans('customs.newsletter_signup.responsemsg') }}

{{ trans('customs.buttons.signup') }}

Vul een geldig emailadres in. {{ errors . email[0] }}

De media staan bol van ‘Russische desinformatie’, ‘trollenfabrieken’ en hacker-inbreuken via WikiLeaks. Na een blik op het ‘dossier’ dat voormalig MI6-agent Christopher Steele over Trump heeft aangelegd, zegt Watergate-veteraan Bob Woodward dat het een ‘garbage document’ is, vol lariekoek. Toch veroorzaakt het Steele-dossier een niet-aflatende stroom artikelen gebaseerd op ‘welingelichte bronnen’, dikke rapporten en vooral veel momenten waarop Trump boos ‘fake news!’ roept. Wat blijft hangen zijn de ongefundeerde verhalen, over Trump die prostituees in Moskou over het hotelbed laat plassen waarin de Obama’s hebben geslapen...

Een ander gevolg van de spionageverhalen over hackers en trollen is dat Facebook voortaan factcheckers inhuurt om berichten op waarheid te toetsen. Al houdt dat lang niet al het ‘fake news’ tegen...

Nord Stream

Vanaf het moment dat de onderzeese Nord Stream-gaspijpleidingen eind september 2022 beschadigd raken, is het duidelijk dat het om sabotage gaat. Rusland spreekt zelfs van een ‘terreurdaad’ op ‘hun’ pijpleidingen. Westerse politici en media kijken juist met argusogen naar de Russische ‘spookschepen’. Volgens de NOS leidt dat tot onrust in de Scandinavische landen omdat het Kremlin ‘de meest waarschijnlijke dader’ is. 

Maar al in april 2023 laat presidentskandidaat Trump ontglippen dat hij weet dat ‘Rusland zeker niet’ achter de sabotage zit. Onder andere The Washington Post doet de ‘insinuatie’ af als een poging om Oekraïne en de regering-Biden in diskrediet te brengen. Maar een jaar later komen de Duitse autoriteiten als eerste met een arrestatiebevel, tegen een 44-jarige duikinstructeur uit Oekraïne... Volodymyr Z. zou met vijf landgenoten het plan hebben uitgevoerd vanaf een zeiljacht. Uit informatie van de Nederlandse Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) blijkt dat een eerdere Oekraïense aanslag op Nord Stream, met medeweten van President Volodymyr Zelensky en de Oekraïense opperbevelhebber, is afgeblazen. Wanneer Nieuwsuur een van de vermeende samenzweerders achter de geslaagde actie opbelt, krijgt de verslaggever nul op het rekest. ‘Ik zie journalisten als prostituees,’ aldus Rustem A. uit Marioepol. ‘Ik maak geen afspraakjes met prostituees.’

Er is nog niemand opgepakt voor de sabotage. Ondertussen heeft de Amerikaanse miljardair Stephen Lynch aangegeven dat hij de Nord Stream-rechten wil kopen, voor een zacht prijsje uiteraard... 

Kerstboom

Ook in Syrië staan westerse en Russische media al jarenlang diametraal tegenover elkaar. Dit blijkt al meteen uit de woordkeuze. Dezelfde groeperingen die CNN c.s. aanduiden als ‘rebellen’ of ‘opstandelingen’, heten in Russische staatsmedia steevast ‘terroristen’. Wanneer Syrische regeringstroepen eind 2016 Aleppo heroveren, melden Russische media dat de stad ‘bevrijd’ is, terwijl westerse media somber ‘de val van Aleppo’ verslaan. Terwijl Parijs uit solidariteit de verlichting van de Eiffeltoren uitzet, toont Russia Today beelden uit Aleppo waar duizenden uitzinnige burgers in westerse kleding zich verzamelen rondom een mooi verlichte kerstboom. De verslaggever legt uit dat dit tijdens het bestuur van de ‘rebellen’ nooit was toegestaan. 

Wat blijft hangen zijn de ongefundeerde verhalen, over Trump die prostituees in Moskou over het hotelbed laat plassen waarin de Obama's hebben geslapen...

Eind 2024 zijn de rollen omgedraaid. Westerse media melden dat de ‘opstandelingen’ Syrië veroveren en dat Assad naar Moskou is gevlucht. Deze keer meldt de Russische pers dat het land ‘gevallen’ is. Nadat enkele bevrijders een grote kerstboom in de fik hebben gestoken, beloven de nieuwe bestuurders van Hayat Tahrir al-Sham dat de schuldigen hun straf niet zullen ontlopen. Strak in het pak verzekert de ‘gematigde rebellenleider’ Ahmed Hussein al-Sharaa in een interview met de BBC dat Syrië niet tot een kalifaat zal vervallen. Vrouwen mogen gewoon studeren. Al-Sharaa heeft zijn Al Qaida-verleden afgezworen, maar blijft zijn islamitische principes trouw. Het levert een ‘Verdonk-momentje’ op wanneer hij beleefd weigert om Annalena Baerbock, de Duitse minister van Buitenlandse Zaken, de hand te schudden.

Na de bevrijding bezoekt CNN-verslaggever Clarissa Ward de cellen van een luchtmachtbasis in Damascus, waar gevangene Adel Gharbal moederziel alleen en onder een dekentje in een cel ligt. De goed verzorgde man beweert maandenlang gemarteld te zijn. Zichtbaar aangeslagen biedt de chief international correspondent haar waterflesje aan. Adel loopt omarmd door Ward naar buiten. Zijn ogen knipperen van het felle daglicht. Dan valt Adel de correspondent huilend in de armen wanneer hij het heugelijke nieuws hoort: ‘Syrië is bevrijd!’ 

Ward noemt het exclusieve verslag ‘een van de meest bijzondere momenten’ uit haar lange carrière, maar Syrische ‘factcheckers’ ruiken meteen onraad bij het relaas van deze keurig verzorgde gevangene. Zo ontdekken ze zijn echte identiteit: Salama Mohammad Salama, voormalig officier van de luchtmacht en vermeend beul van Assads regime... Het is niet de eerste keer dat CNN er pijnlijk naast zit.  

Venezolaanse brug

Begin 2019 is de situatie in het door voedselschaarste en hyperinflatie getroffen Venezuela gespannen. Miljoenen Venezolanen zijn al op de vlucht geslagen. Nadat oppositieleider Juan Guaidó zichzelf tot president heeft uitgeroepen, dreigt er een burgeroorlog met de zittende president Nicolás Maduro. Op 23 februari leidt het tot een confrontatie op de Tienditas-brug, bij de grens met Colombia. Aan de Venezolaanse kant staat Maduro’s oproerpolitie, aan de andere een Amerikaans konvooi met hulpgoederen en boze demonstranten. Tussen hen in een barrière van containers en dranghekken. Maar dan vlamt de situatie, letterlijk, op. De vrachtwagens met hulpgoederen staan in lichterlaaie. CNN meldt dat de brand is ontstaan ‘nadat er van Venezolaanse kant brandbommen zijn gegooid’. 

Het incident leidt tot wereldwijde veroordelingen. Met name de regering-Trump, die zich openlijk achter de oppositie schaart, reageert fel. Vicepresident Mike Pence noemt Maduro een tiran die ‘danst terwijl zijn handlangers burgers vermoorden en vrachtladingen voedsel en medicijnen in brand steken’.

De werkelijkheid zit wat anders in elkaar. Om te beginnen is de in 2016 voltooide Tienditas-brug nooit geopend voor verkeer. Het Rode Kruis heeft de Amerikanen vooraf gewaarschuwd tegen de kansloze ‘hulpmissie’. Twee weken na het incident onthult The New York Times, met een begeleidende video, bovendien dat de brand vrijwel zeker door een molotovcocktail van een demonstrant is veroorzaakt, niet door de Venezolaanse oproerpolitie. Onder andere het Canadese CBC erkent dat het zich heeft laten meesleuren in een ‘propagandastrijd’. Overigens is de brug in 2022 eindelijk geopend. Maduro zit nog steeds in het zadel en heeft Trump al gefeliciteerd met zijn herverkiezing.  

Halalvreters

Na de internationale opschudding over de ‘Jodenjacht’ in Amsterdam is ook onder de Haagse kaasstolp een crisissfeer ontstaan. In de wandelgangen horen parlementaire verslaggevers dat er tijdens de ministerraad woorden als ‘kutmarokkanen’ en ‘halalvreters’ zijn gevallen. Premier Dick Schoof reageert heel Schoofiaans: ‘Dat het zomaar zou kunnen dat die uitspraken niet zouden zijn gedaan.’ 

Met een dreigende kabinetscrisis in zicht stapt NSC-staatssecretaris Nora Achahbar uiteindelijk op, gevolgd door twee leden uit haar fractie. Volgens het opgestapte Kamerlid Femke Zeedijk heeft met het vertrek van de Marokkaanse staatssecretaris ‘racisme een gezicht gekregen’. Achahbar ontkent in Hart van Nederland echter stellig dat racisme een rol heeft gespeeld: ‘Ik was verbijsterd over de berichtgeving.’ 

Om de verwarring compleet te maken, onthult het AD dat de door NSC opgevangen opmerkingen over ‘halalvreters’ afkomstig zijn van andere journalisten, wat een nieuwe draai geeft aan het begrip ‘echokamer’.

‘Oligarchen’

Dat we Vladimir Poetin niet op zijn blauwe ogen kunnen geloven over het neerhalen van MH-17 en de dood van oppositieleiders spreekt voor zich. Maar in de gretigheid om Poetin af te schilderen als de ultieme boeman lijken sommige journalisten bijna heilige principes als objectiviteit en waarheidsvinding overboord te gooien. Zo plaatsen praktisch alle gevestigde media – van CNN, BBC en Trouw tot De Limburger – dodenlijsten van kritische ‘oligarchen’ die op ‘mysterieuze wijze’ zijn omgekomen na de inval in Oekraïne. 

Er valt wel wat aan te merken op de lijsten die gebaseerd zijn op dezelfde Wikipediapagina en General SVR, een hoogst onbetrouwbaar Telegram-account dat Poetin al zeker tien keer dood heeft verklaard. Om te beginnen zijn de genoemde ‘slachtoffers’ geen ‘oligarchen’, maar eerder middenmanagers die niet belangrijk genoeg zijn voor sanctielijsten. In geen van de gevallen is moord bewezen, sterker nog: wie zich in de zaken verdiept, ziet dat dit in de meeste gevallen extreem onwaarschijnlijk is. Toch concludeert onder andere Trouw dat de ‘oligarchen’ zijn omgekomen door ‘zelfmoord, of door een moord die daarop moet lijken’. 

Een vaste verschijning op de dodenlijsten is Anatoli Gerasjtsjenko, een 73-jarige wetenschapper die in september 2022 is omgekomen bij een tuimeling van een trap in het Moskouse Luchtvaartinstituut. Klinkt ‘mysterieus’? Volgens het CBS zijn in 2023 alleen al in Nederland ruim zevenduizend (!) mensen, vooral ouderen, omgekomen bij een valpartij in hun woning. 

Een paar maanden na de invasie in Oekraïne komt Frans baron van Verschuer (64) om bij de val van een trappetje op zijn landgoed. Als de baron Russisch zou zijn geweest, zou hij zeker op de lijst van ‘mysterieuze doden’ zijn verschenen. De in die tijd overleden voetbalmakelaar Mino Raiola (54) waarschijnlijk ook. Hun geschatte vermogen ligt in ieder geval hoger dan dat van de meeste genoemde ‘oligarchen’. 

‘Niet schieten’

Nadat een blanke agent op 9 augustus 2014 een zwarte jongen heeft doodgeschoten, zijn alle ogen gericht op het Amerikaanse voorstadje Ferguson. Volgens ooggetuigen heeft Michael Brown (18) met zijn handen omhoog ‘niet schieten’ geroepen en is vervolgens koelbloedig neergeschoten door agent Darren Wilson. Terwijl het slachtoffer nog op het asfalt ligt, roepen omstanders woedend naar de politie: ‘We moeten jullie motherfuckers dood maken!’

Een paar dagen later krijgt de Grand Jury een heel ander verhaal voorgeschoteld. Alle belastende getuigen hebben hun verhaal ingetrokken. Onder ede verklaart niemand dat Brown ‘niet schieten’ heeft geroepen. Alle overgebleven getuigen verklaren dat Brown, die even daarvoor met geweld wat sigaartjes heeft gestolen, de agressor is geweest. Zo ziet getuige 103, een 58-jarige zwarte man, van dichtbij hoe Brown ‘minstens drie klappen’ uitdeelt voordat het eerste schot klinkt. Volgens de getuigen schiet Wilson pas wanneer hij niet anders kan. Getuige 108, een 74-jarige zwarte man, verklaart dat hij ‘die fucking jongen ook had doodgeschoten’.

Nadat de juryleden het bewijs hebben bekeken, kunnen ze geen andere conclusie trekken dan vrijspraak. Maar de teerling is al geworpen. Buiten de rechtbank heerst het beeld van de jongen die met zijn handen omhoog is doodgeschoten. Er volgen behalve vreedzame protesten ook rellen en plunderingen. Tientallen ondernemers in Ferguson moeten hun winkel sluiten.
Minstens even belangrijk als wat de media laten zien, is wat ze weglaten... 

Hoe kan iemand een genuanceerd beeld hebben van politiegeweld als die enkel blanke agenten en zwarte slachtoffers ziet?

Tony Timpa

Dallas, 10 augustus 2016. Tony Timpa (32) heeft zelf in psychotische toestand 911 gebeld. Even later werken politieagenten hem hardhandig tegen de grond. ‘Ik kan niet ademen,’ roept Timpa terwijl agent Dustin Dillard minutenlang zijn knieën in Timpa’s rug drukt. Wanneer Timpa het bewustzijn verliest, maken de agenten hem belachelijk: ‘Tony, wakker worden. Je moet naar school!’ Het lijkt een eeuwigheid te duren voordat de ambulance arriveert. Dillard en zijn collega’s blijven lachen en grollen. Totdat de broeder hoofdschuddend meedeelt: ‘Hij is dood.’

De omstandigheden van Timpa’s dood doen sterk denken aan die van George Floyd in 2020. De bodycambeelden zijn op YouTube te bekijken. Geen van de betrokken agenten is gestraft. Toch zijn er geen protesten en ‘Tony Timpa’ levert op Nederlandse nieuwssites geen zoekresultaten op.

Datzelfde geldt voor Chad Breinholt (31) die in 2019, geboeid in een verhoorkamer, is doodgeschoten. Ook voor de 17-jarige Deven Guildford die in 2015 bij een verkeerscontrole door zeven politiekogels langs de kant van de weg is gedood, is er geen aandacht. Zelfs de 2-jarige Clesslyn Crawford, gedood door een sluipschutter, haalt nauwelijks het nieuws. Of wat te denken van Jeremy Mardis, een 6-jarig autistisch jongetje, die is gedood nadat twee agenten hun pistolen hebben geleegd op zijn ongewapende vader?

Waarom zijn deze slachtoffers van politiegeweld nooit wereldnieuws geworden? Wat ze in ieder geval met elkaar gemeen hebben is dat ze blank zijn. Dat geldt voor ongeveer 50 procent van de ruim tienduizend slachtoffers van politiegeweld in de database van The Washington Post. Ongeveer 27 procent is zwart. Hoe kan iemand een genuanceerd beeld hebben van politiegeweld als die enkel blanke agenten en zwarte slachtoffers ziet?

Een grootschalig onderzoek van de zwarte Harvard-professor Roland Fryer bevestigt dat Afro-Amerikanen weliswaar vaker met ‘laagdrempelig’ politiegeweld, zoals een duw tegen een autodeur, te maken krijgen, maar dat juist ongewapende blanke burgers een iets hoger risico lopen op een fatale confrontatie met de politie. Fryer beschrijft in een symposium van The Free Press hoe ‘de hel losbarst’ nadat hij zijn verrassende bevindingen deelt. ‘Binnen vier minuten na publicatie kreeg ik al een e-mail: “Dit is full of sh*t.”’ 

Collega’s waarschuwen hem dat het onderzoek ‘zijn carrière kan vernietigen’. Fryer, die dan net vader is geworden, moet ruim een maand ‘met een gewapende lijfwacht naar de supermarkt om luiers te kopen’.

Bidens bovenkamer

Dit tijdschrift heeft in november 2022 al uitgebreid stilgestaan bij de zorgen over Joe Bidens bovenkamer. Zowel het Witte Huis als de gevestigde media doen deze verhalen jarenlang af als leeftijdsdiscriminatie of ‘extreem-rechtse’ propaganda. Wanneer The Wall Street Journal begin juni 2024 een inzichtelijk artikel plaatst over hoe de president soms ‘terugvallen’ krijgt, schrijft een CNN-columnist dat de krant zich moet verontschuldigen aan hun lezers voor deze ‘riooljournalistiek’. 

Uitgerekend in het presidentiële debat voor CNN valt Biden diezelfde maand genadeloos door de mand. Wanneer perssecretaris Karine Jean-Pierre vervolgens daarvan de schuld geeft aan ‘een slechte avond’ en een ‘koutje’, heeft ze de geloofwaardigheid van de Iraakse ‘Comical Ali’ die vertelt dat de overwinning nabij is terwijl de Amerikaanse tanks Bagdad binnenrijden. Uit nieuwe publicaties blijkt dat Biden de president al vanaf het begin van zijn ambtstermijn aan de hand is genomen en meetings zijn verplaatst wanneer hij ‘een slechte dag had’. Na Bidens onvermijdelijke terugtreden blijkt uit een anonieme rondvraag van CNN dat parlementaire verslaggevers achteraf bezien wel ‘harder hadden willen pushen’.
Zowel links als rechts vindt dat het journaille zich er te makkelijk van afmaakt. De progressieve podcaster Cenk Uygur van The Young Turks ziet het feit dat mainstream media zich vier jaar lang hebben laten ringeloren door de Democratische Partij als een bevestiging dat ze ‘niet in het nieuwsbedrijf werken, maar aan marketing doen’.

Hunters laptop

Dit hoofdstuk begint in 2019 met een klant die een laptop met waterschade inlevert bij een computerwinkeltje in Delaware. Alleen is de klant niemand minder dan Joe Bidens drugsverslaafde zoon Hunter. De winkeleigenaar is een fanatiek Trumpsupporter. De laptop bevat 200 gig aan compromitterend materiaal, van naaktfoto’s met prostituees en crackpijpjes tot bewijs voor strafbare feiten als illegaal wapenbezit en belastingontduiking. 

Wanneer de klant na negentig dagen de laptop niet heeft opgehaald, belandt het via een omweg bij de conservatieve tabloid New York Post. In oktober 2020, vlak voor de stembusgang, publiceren die de eerste verhalen over Hunter Bidens lucratieve baan bij de Oekraïense gasproducent Burisma en e-mails over een deal met een Chinees energiebedrijf waarin staat dat ‘H.’ 10 procent van de aandelen heeft gereserveerd voor ‘the big guy’. President Biden doet het aanvankelijk af als onzin, maar blijkt later toch de ‘big guy’ te zijn.

Gelijk na de onthullingen gebeurt er iets merkwaardigs. Twitter en Facebook blokkeren links naar de New York Post-artikelen. In een open brief melden 51 prominenten uit de inlichtingendiensten, waaronder ex-bazen van de CIA, dat de gelekte e-mails ‘alle klassieke kenmerken vertonen van een Russische informatiecampagne’.

Meta-topman Mark Zuckerberg: 'We willen geen scheidsrechter voor de waarheid meer spelen'

Uit verklaringen van klokkenluiders blijkt dat de FBI, Justitie en de Belastingdienst dan al weten dat de laptop authentiek is. Ze willen het ‘over de verkiezingen tillen’. Dat is niet voor niets. Uit een poll van TIPP, een naar rechts leunend, maar betrouwbaar geacht onderzoeksbureau, blijkt dat 79 procent van de Amerikanen het waarschijnlijk acht dat Trump in 2020 de verkiezingen zou hebben gewonnen bij een objectieve berichtgeving over de laptop. Pardon?

De laptop zal grote gevolgen hebben. Waarschijnlijk is het een van de redenen dat Meta uiteindelijk gaat stoppen met factcheckers. Of zoals Mark Zuckerberg het zegt: ‘We willen geen scheidsrechter voor de waarheid meer spelen.’

De compromitterende inhoud van de laptop levert ook genoeg bewijs op om Hunter Biden in 2024 twee keer te veroordelen, voor het overtreden van de wapenwet en belastingontduiking. Bij elkaar opgeteld riskeert hij 42 jaar cel. Ondanks eerdere beloften geen pardon te verlenen, strijkt Joe Biden na Thanksgiving toch over zijn hart. De president veegt niet alleen de veroordelingen van tafel, hij vergeeft zijn zoon ook alvast voor alle strafbare feiten die hij ‘heeft gepleegd of mogelijk heeft gepleegd’ tussen 1 januari 2014 en 1 december 2024. Dat geldt dus ook voor zijn tijd bij Burisma. Ook uit het Democratische kamp klinkt kritiek, al is het maar dat Bidens opvolger dit als ‘munitie’ kan gebruiken.

Mainstream media-moord 

Acht jaar na de figuurlijke geboorte van ‘fake news’ keert Trump terug in het Witte Huis. Russische ‘spookschepen’ zijn weer ‘hot’ nadat er communicatiekabels op de bodem van de Oostzee zijn beschadigd. Biden flatert ook in zijn nadagen vrolijk door, bijvoorbeeld door bij een persconferentie over de vernietigende natuurbranden blij te melden: “Maar het grote nieuws is dat ik vandaag overgrootvader ben geworden!”
In verwarring door de herverkiezing van Trump grijpen progressieve commentatoren terug naar vertrouwde verklaringen als racisme en misogynie. MSNBC-host Joe Scarborough vraagt hardop af of Kamala Harris meer kans gemaakt zou hebben als ‘een blanke man uit Arkansas’ die ‘tabak kauwt, een jachtgeweer draagt en kan meepraten over football’.

Deze analyse gaat voorbij aan het feit dat Trump meer zwarte en hispanic-stemmers heeft aangetrokken dan andere Republikeinse kandidaten in de afgelopen decennia. ‘Blanke mannen van boven de 55’ zoals Scarborough zijn juist een van de weinige groepen waarin Harris het beter heeft gedaan dan Biden vier jaar eerder.

Volgens een recent Gallup-onderzoek heeft 69 procent van de Amerikanen ‘weinig’ of ‘geen’ vertrouwen in ‘het nieuws’. In Nederland is het beter gesteld al blijkt uit de cijfers van het Commissariaat voor de Media dat het percentage dat het nieuws wantrouwt sinds 2018 bijna is verdubbeld, van 11 naar 19 procent. 

Een reden voor het succes van Trump is dat hij, ingefluisterd door tienerzoon Baron, heeft begrepen dat podcasts een groter bereik hebben dan gevestigde media. Zo praat Trump voor de verkiezingen in de podcast van zakenman Patrick Bet-David uitgebreid over hoe hij ‘fake news’ heeft ‘uitgevonden’.

Nadat Bet-David ook wat cijfers over de ondergang van de gevestigde nieuwsbedrijven heeft gepresenteerd, grapt de Iraans-Amerikaanse host dat hij de presidentskandidaat slechts aan één misdrijf schuldig acht: de moord op de mainstream media. Trump knikt bedachtzaam: ‘Dat klopt, en ik ben er trots op.’