Als een koning in Kaapstad

Update 21 februari 2020: Kouwenhoven wordt niet door Zuid-Afrika aan Nederland uitgeleverd, omdat hij zijn oorlogsmisdaden niet hier maar in Liberia heeft gepleegd.

Een florerend houtkapbedrijf in het centraal-Afrikaanse land Congo-Brazzaville. Een vrijstaand huis in Constantia, een van de mooiste buurten van Kaapstad. Een nog een grotere villa met uitzicht op de Atlantische Oceaan in Bantry Bay, een rijkenwijk aan de andere kant van de Tafelberg. Meerdere auto’s op de oprit, waaronder een Porsche Panamera. Een voormalig model uit Ivoorkust, dertig jaar jonger, als vrouw. Zo op het eerste gezicht heeft Guus Kouwenhoven (77) het goed voor elkaar. Er is echter een smetje. Of smetje... De in Rotterdam opgegroeide zakenman is in april 2017 in Den Bosch veroordeeld tot negentien jaar cel wegens betrokkenheid bij oorlogsmisdaden in de West-Afrikaanse landen Liberia en Guinee.

Kindsoldaten

Hoe heeft het zo ver kunnen komen met de Rotterdammer? Kouwenhoven woonde na een wonderlijke carrière als handelaar in Libanon en de Verenigde Staten bijna twintig jaar in Liberia, en was daar een belangrijke steunpilaar van president en warlord Charles Taylor. Deze dictator zaaide chaos in Liberia en in buurlanden Sierra Leone en Guinee. Kouwenhoven voorzag Taylor rond 2000 van fondsen door de opbrengst te delen van het geld dat hij verdiende met zijnhoutkapbedrijf OTC, het grootste in het bosrijke Liberia. De schepen en vrachtwagens die hij gebruikte om hout te exporteren, gebruikte hij ook om wapens te importeren, terwijl er tussen 2001 en 2003 een wapenembargo gold. Ook stuurde hij tussen 2000 en 2002 medewerkers van zijn bedrijven naar het front om Taylors manschappen (niet zelden kindsoldaten) te steunen in de gevechten tegen groepen die rebelleerde tegen Taylor. Kouwenhoven beloonde die medewerkers daarvoor.

Schattingen van het aantal slachtoffers in de drie landen tijdens Taylors regeerperiode lopen tot in de honderdduizenden. Taylor is door een door de Verenigde Naties gesteund internationaal Sierra Leone-tribunaal veroordeeld tot vijftig jaar cel. De warlord richtte in Sierra Leone de rebellengroep RUF op, die geen agenda had anders dan het leegroven van de diamantmijnen, wat gepaard ging met grof geweld, ook tegen de burgerbevolking.De veroordeling van Kouwenhoven door het gerechtshof van Den Bosch vond pas veel later plaats, in april 2017. Alweer bijna drie jaar geleden, maar toch leeft Kouwenhoven nog steeds in weelde in het Zuid-Afrikaanse Kaapstad, runt zijn familie nog gewoon een (vermoedelijk zeer lucratief) houtkapbedrijf in Congo-Brazzaville en ontvangt hij volgens een ooggetuige nog steeds zakenrelaties. Kouwenhoven is in 2017 wel gearresteerd, maar werd al snel weer op borgtocht op vrije voeten gesteld. Hij heeft nu huisarrest, maar mag wel naar de dokter en naar de katholieke kerk. Kouwenhoven is volgens zijn advocaat een zeer gelovig man.

KOUWENHOVEN LEIDT EEN ZORGELOOS LEVEN, ZONDER BEROUW OVER DE DUIZENDEN DODEN EN WREEDHEDEN WAARVOOR HIJ VERANTWOORDELIJK IS

De veroordeling van Kouwenhoven door het gerechtshof van Den Bosch vond pas veel later plaats, in april 2017. Alweer bijna drie jaar geleden, maar toch leeft Kouwenhoven nog steeds in weelde in het Zuid-Afrikaanse Kaapstad, runt zijn familie nog gewoon een (vermoedelijk zeer lucratief) houtkapbedrijf in Congo-Brazzaville en ontvangt hij volgens een ooggetuige nog steeds zakenrelaties. Kouwenhoven is in 2017 wel gearresteerd, maar werd al snel weer op borgtocht op vrije voeten gesteld. Hij heeft nu huisarrest, maar mag wel naar de dokter en naar de katholieke kerk. Kouwenhoven is volgens zijn advocaat een zeer gelovig man.

Pluk-ze

Dat Kouwenhoven in zulke luxe kan leven, komt mede doordat het Nederlandse Openbaar Ministerie heeft besloten zijn vermogen buiten beschouwing te laten bij de laatste rechtszaak tegen hem. Het OM heeft dus geen geldstraf geëist en er is ook nooit een zogenoemde ontnemingsvordering, in de volksmond een ‘pluk-ze-zaak’, ingesteld, wat vaak wel gebruikelijk is bij veroordeelde criminelen die veel geld hebben verdiend. ‘Bij een drugshandelaar weet je: die heeft zoveel bolletjes verkocht tegen die inkoopsprijs, hij heeft zoveel winst gemaakt,’ verklaart het OM daarover in het boek Operatie Laat Niets In Leven (van Henk Willem Smits en Arnold Karskens, red). ‘Het was moeilijk om te bepalen hoeveel winst Kouwenhoven heeft gemaakt op de import van wapens. Ook is er geen geldboete geëist in verband met de lange duur van de behandeling bij zowel de Hoge Raad als bij het hof Den Bosch.’ De rechtszaak startte al in 2005, het is een van de langstlopende zaken ooit in Nederland.

Volgens onderzoekers van de VN en verschillende ngo’s verdiende Kouwenhovens Liberiaanse houtbedrijf in de periode 1997-2000 zo’n 50 tot 75 miljoen dollar per jaar, vertelt de Amerikaanse jurist Alan White. Hij werkte van 2002 tot en met 2005 in de West-Afrikaanse hoofdstad Freetown als rechterhand van de aanklager van het Speciale Hof voor Sierra Leone. ‘Hij moet dus behoorlijk rijk zijn.’ Dat blijkt ook uit Kouwenhovens vastgoedbezit. Zo zou hij naast zijn Kaapse villa’s nog over een peperduur appartement in Parijs beschikken, en op naam van zijn dochter vinden we in het Kadaster twee woningen in Rotterdam, een van drie ton en een van 1,2 miljoen. De enorme woning in Bantry Bay, Villa Mon Reve geheten, telt zes slaapkamers, een fitnessruimte, een stoomcabine, een gigantische keuken, een bioscoop, een garage voor vier auto’s, grote huiskamers en een binnen- en buitenzwembad. De villa, die via sites als Airbnb wordt verhuurd aan rijke toeristen, is zo bijzonder dat de Zuid-Afrikaanse televisie er een reportage aan weidde. Het eigendom schreef de tv-zender toe aan zijn Ivoriaanse vrouw Jenny, de eigenaresse van een schoonheidssalon en beschermvrouw van het Norval-museum, met wie hij een tweeling van een jaar of vijf oud heeft.

Tegoeden bevroren

Ook na zijn Liberiaanse jaren blijft het geld binnenstromen. Kouwenhoven zette na zijn avontuur in Liberia een nieuw houtbedrijf op in Congo-Brazzaville. Dat bedrijf, Société Sciage Industriels Panneaux Moulures (Sipam) geheten, bestaat nog steeds en werd mede gerund door zijn schoonzoon. In 2013 dook Kouwenhoven zelf nog op in Congolese media als gedelegeerd bestuurder van Sipam. Die schoonzoon werkt sinds maart 2018 in Togo voor een filiaal van Van Vliet Automotive, de Rotterdamse auto- en vrachtwagendealer van zakenman Nol van Vliet. In Kralingen en Hillegersberg, de chique

wijken in Rotterdam-Noord, wordt gefluisterd dat Van Vliet een goede vriend is van Kouwenhoven en hem regelmatig heeft geholpen ten tijde van de juridische malheur. Van Vliet reageert niet op een e-mail met vragen.In 2006, 2007 en 2008 waren Kouwenhovens tegoeden enige tijd bevroren en was hij niet welkom in Congo-Brazzaville omdat hij in eerste aanleg tot acht jaar cel was veroordeeld voor wapensmokkel. Hij verblijft in die jaren in Rotterdam. In 2008 wordt hij door het Hof van Den Haag volledig vrijgesproken. De internationale tegoedenbevriezing wordt vlak na de vrijspraak in 2008 opgeheven en Kouwenhoven kan zijn geld herinvesteren en zijn bedrijvigheid in Congo-Brazzaville oppakken, want dat land ontvangt hem weer met open armen.De Hoge Raad herroept de vrijspraak in 2010 in cassatie, wat inhoudt dat de veroordeling in eerste aanleg weer geldt, en het hoger beroep opnieuw moet. In 2017 wordt Kouwenhoven alsnog veroordeeld.

TIJD IS NU EENMAAL DE PRIJS DIE JE BETAALT VOOR EEN BEHOORLIJKE RECHTSGANG. DIT IS GEWOON NORMAAL

Vluchtgevaar

Alhoewel zijn houtbedrijf in Congo gevestigd is, verkiest Kouwenhoven het luxere Kaapstad als residentie, waar het voor miljonairs comfortabel toeven is in villa’s achter hoge muren en in chique shoppingcentra. Blijkbaar zelfs als er al jaren een uitleveringsverzoek ligt vanwege een veroordeling tot negentien jaar cel. Hoe kan het dat Kouwenhoven de uitlevering zo lang weet uit te stellen? Het komt voornamelijk doordat zijn advocaten de arrestatie van de Rotterdammer in 2017, op verzoek van de Nederlandse justitie, hebben aangevochten. Die zaak is jarenlang gerekt, en in de tussentijd lag de uitleveringszaak stil.

De zaak over de arrestatie verliep onder andere zo bijzonder traag omdat Kouwenhoven zijn been brak, waardoor zittingen werden uitgesteld. Tijdens de keren dat de zaak wel voorkwam, haalde zijn Zuid-Afrikaanse advocaat de gezondheid aan als reden waarom de arrestatie niet nodig was geweest. Hij zou door een hiv-besmetting te kampen hebben met een lage weerstand en longklachten. Ook zou hij last hebben van beginnende alzheimer. Zijn gezondheid is een reden waarom zijn Nederlandse advocaat Inez Weski nog een procedure heeft lopen bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Zij stelt dat Kouwenhoven niet detentiegeschikt is. Het Hof van Den Bosch ziet dat anders, en stelt dat gevangenisziekenhuizen in Nederland voldoende geëquipeerd zijn om Kouwenhoven te verzorgen.

Kouwenhovens bezwaar tegen zijn arrestatie in Zuid-Afrika spitste zich toe op de plotselinge haast waarmee hij werd opgepakt. Een dag na de veroordeling door het Bossche hof dient op 22 april 2017 de Nederlandse afdeling van Interpol een verzoek in bij autoriteiten in Zuid-Afrika om alle noodzakelijke maatregelen te nemen om ‘subject’ te traceren en te arresteren. ‘Vanwege het risico dat hij het land ontvlucht.’ Dit met de toezegging van de Nederlandse advocaat-generaal dat een officieel uitleveringsverzoek snel zal volgen.

Huisarrest

Die arrestatie blijft echter nog maanden uit. De Zuid-Afrikaanse agent gestationeerd bij de afdeling uitleveringen van Interpol in Pretoria bespreekt vlak na het Nederlandse verzoek het geval met een jurist van het lokale ministerie van Justitie. Ze komen tot de conclusie dat beter gewacht kan worden op het officiële uitleveringsverzoek, dat zou een vlotte uitlevering meer ten goede komen, zo blijkt uit een rechtbankdocument. Zeker omdat de Nederlandse tak van Interpol geen bewijs had meegeleverd dat er sprake zou zijn van vluchtgevaar.

Anderhalve week later bevestigt Gary Eisenberg, een van Kouwenhovens Zuid-Afrikaanse advocaten, dat zijn cliënt gezien zijn hoge leeftijd en zijn slechte gezondheid nergens heen zal vluchten. Eisenberg zegt toe dat Kouwenhoven zich zal melden zodra het officiële uitleveringsverzoek de Zuid-Afrikaanse autoriteiten heeft bereikt. Dat verzoek moet nog een keer opnieuw omdat het in eerste instantie niet aan de wet zou voldoen.

Nederland krijgt de toezegging dat een arrestatie op handen is, maar de molens draaien langzaam. De politie is nog in afwachting van een onderzoek in verband met een eventuele borg. Het Zuid-Afrikaanse Openbaar Ministerie gaat ervan uit dat zo’n vrijlating op borg wordt aangevraagd en doet daarom alvast vooraf onderzoek. Kouwenhoven wordt ondertussen wel in de gaten gehouden door agenten van de Zuid-Afrikaanse Crime Intelligence, die de opdracht krijgen om uit te zoeken hoe het ervoor staat met Kouwenhovens gezondheid en of hij echt zo immobiel is als zijn advocaat stelt. Op het adres in Kaapstad dat Kouwenhoven heeft opgegeven bij de Nederlandse justitie, blijkt hij niet te zitten. Een inlichtingenagent weet wel de bewegingen van de Porsche van Kouwenhoven te traceren. De wagen, voorzien van een gehandicaptenbordje, blijkt regelmatig door Kaapstad te rijden. Agenten constateren dat Kouwenhoven zelf de wagen bestuurt en dus best mobiel is. Ook zien ze eind november een verkocht-bord in de tuin van een van zijn huizen, waarop politie en justitie beginnen te vrezen dat hij zijn Zuid-Afrikaanse zaken aan het afronden is, om de wijk te kunnen nemen. Nederland wijst de Zuid-Afrikaanse autoriteiten op de vriendschapsbanden van Kouwenhoven met de president van Congo-Brazzaville, een land waar Nederland noch Zuid-Afrika een uitleveringsverdrag mee heeft.

Volgens Nederland is er wel degelijk groot vluchtgevaar. De celstraf die is opgelegd is dermate lang dat Kouwenhoven die niet zal willen uitzitten. De grenzen van Zuid-Afrika zijn poreus, de goed bereisde zakenman is nog mobiel genoeg, en als iemand die in het verleden in illegale wapens handelde, is hij hoogstwaarschijnlijk wel in staat een vals paspoort te regelen. Begin december 2017 weet de Zuid-Afrikaanse politie te traceren waar Kouwenhoven wel woont, en arresteert hem. Lang zit hij niet vast, want al snel wordt de detentie omgezet in huisarrest. In oktober 2019 oordeelde de rechtbank dat Kouwenhovens arrestatie inderdaad terecht was.

Uitlevering

Het uitleveringsverzoek van Nederland is pas enkele weken geleden door de rechtbank van Kaapstad behandeld. De advocaten van Kouwenhoven probeerden begin december 2019 de rechtbank ervan te overtuigen dat het allemaal wel meeviel met Kouwenhovens misdaden, maar de rechter heeft aangegeven dat hij niet de hele zaak opnieuw wil doen. Nederland heeft hem veroordeeld, dus de Zuid-Afrikanen zullen zich beperken tot de vraag of een uitlevering gerechtvaardigd is. Die uitspraak is bij het ter perse gaan van dit nummer nog niet geweest. Volgens Anton Katz, een van Kouwenhovens Zuid-Afrikaanse advocaten, is de lange duur van de uitleveringsprocedure ‘niets ongewoons’. Hij zegt: ‘Tijd is nu eenmaal de prijs die je betaalt voor een behoorlijke rechtsgang. Dit is gewoon normaal.’ Maar dat vindt niet iedereen. ‘De uitleveringsprocedures zijn herhaaldelijk vertraagd en uitgesteld op aandringen van en ten behoeve van de heer Kouwenhoven,’ klaagde de Zuid-Afrikaanse mensenrechtenorganisatie Southern Africa Litigation Centre (SALC) afgelopen oktober nog. Die organisatie probeert nu een andere route; het heeft het hooggerechtshof in Zuid-Afrika verzocht het visum van Kouwenhoven in te trekken. Volgens het SALC leidt de Nederlander ‘een extravagant en zorgeloos leven in een chique buitenwijk van Kaapstad, zonder berouw over de duizenden doden en wreedheden waarvoor hij verantwoordelijk is.’

Naast officiële redenen voor de vertraging zijn er ook officieuze, vermoedt Alan White van het Speciale Hof voor Sierra Leone. Samen met de aanklager van het Speciale Hof heeft White ‘substantieel bijgedragen en geholpen’ bij de vervolging van Kouwenhoven. Zuid-Afrika gaat Kouwenhoven niet zondermeer uitleveren, vermoedt White. ‘Zuid-Afrika heeft een geschiedenis van corruptie. Er zijn bijvoorbeeld veel openbare verslagen over voormalig president Jacob Zuma, die door zijn eigen politieke partij publiekelijk is beschuldigd van corruptie. Het land staat er ook om bekend dat het aangeklaagde oorlogsmisdadigers gewoon binnenlaat, recentelijk nog de Soedanese president Al Bashir, die wordt gezocht door het Internationaal Straf hof.’ Dat hof in Den Haag is opgericht voor de vervolging van oorlogsmisdadigers. White: ‘Waarom wil je als land te boek staan als veilige haven voor veroordeelde oorlogsmisdadigers? Ik kan maar één ding bedenken: omdat Kouwenhoven geld heeft meegebracht. Daarnaast zal hij nog de nodige invloed hebben. Hij kent de machtige Liberiaanse zakenman Emanuel Shaw goed, dat is de de factopremier van Liberia en die heeft hele goede contacten in Zuid-Afrika. Er zullen ook nog wel enkele hooggeplaatste Maleisiërs zijn die Kouwenhoven steunen.’ Het Maleisische bedrijf Djan Djajanti heeft in de jaren 90 tientallen miljoenen dollars geïnvesteerd in het Liberiaanse houtkapbedrijf van Kouwenhoven. Daarom is het noodzakelijk dat Den Haag druk gaat uitoefenen op de Zuid-Afrikaanse regering en de onmiddellijke uitlevering eist, stelt White.‘Helaas is het niet ongebruikelijk dat de politiek in Zuid-Afrika zich bemoeit met dit soort gerechtelijke situaties, maar het moet hier voorop staan dat het recht zijn beloop heeft.’Global Witness vindt ook dat Nederland meer zou moeten doen. ‘Er zijn bepaalde delen in de wereld waar blijkt dat hoe langer het duurt, hoe kleiner de kans is dat iemand nog wordt uitgeleverd,’ zegt Patrick Alley, directeur van de mensenrechtenorganisatie. ‘Wij vinden dat Nederland hier de druk moet opvoeren en robuust moet zijn. Als iemand wordt veroordeeld voor dergelijke daden, die een enorme impact hebben gemaakt, dan moet hij wel aansprakelijk worden gehouden. We hebben de minister van Buitenlandse Zaken hier vorig jaar ook over aangeschreven. Daar hebben we helaas nog geen reactie op gehad.’

WAAROM WIL JE ALS LAND TE BOEK STAAN ALS VEILIGE HAVEN VOOR OORLOGSMISDADIGERS? IK KAN MAAR ÉÉN DING BEDENKEN: OMDAT KOUWENHOVEN GELD HEEFT MEEGEBRACHT

Middelvinger naar Nederland

Aangezien Kouwenhoven een Nederlands staatsburger is, en Nederland zich profileert als zetel van internationaal recht, verbaast het Alan White dat ons land zo weinig lijkt te doen om de zaak te versnellen. ‘Ik heb me zelfs weleens afgevraagd of er in Nederland geen mensen zijn omgekocht. Ik denk het niet hoor, ik heb geen bewijs daarvoor gezien, maar ik snap niet dat niemand in Den Haag furieus is als iemand jarenlang zo de middelvinger naar je opsteekt.’ Dat het wel kán, bewijst de zaak rond Ridouan Taghi, zegt White. ‘Die kon ineens heel snel worden uitgeleverd.’ Het kopstuk van de Mocro Maffia hield zich schuil in Dubai. Toen hij daar getraceerd werd, verklaarde het emiraat hem ongewenst vreemdeling, en pakte hem op. De politie zette hem prompt in een privéjet naar Nederland. Ook volgens mensenrechtenadvocaat Liesbeth Zegveld laat de zaak-Taghi zien dat ‘waar een wil is, ook een weg is’. ‘Veel hangt af van lokale regelgeving in Dubai of Zuid-Afrika, maar het recht laat zich makkelijk passen in de omstandigheden, is mijn ervaring.’ Als stille diplomatie niet helpt, zou het ministerie van Buitenlandse Zaken de zaak-Kouwenhoven voor de VN Veiligheidsraad kunnen brengen en verzoeken om een resolutie met de eis dat de regering van Zuid-Afrika Kouwenhoven zonder verder uitstel overdraagt, suggereert White. ‘Nederland zat vorig jaar nog in de Veiligheidsraad. En nog steeds heeft Nederland voldoende gewicht, een sterke reputatie als het gaat om mensenrechten, een krachtige stem in de VN, en er zal daarom snel actie ondernomen worden na een dergelijk verzoek.’Een andere methode is alsnog achter Kouwenhovens geld aan gaan, zegt White. ‘Het lijkt er sterk op dat het foute geld van Kouwenhoven nog steeds circuleert. Dat is witwassen, en vrij makkelijk aan te tonen. Als je het geld volgt, zal het mij ook niet verbazen als je op een bepaald moment bij enkele hooggeplaatste Zuid-Afrikanen terechtkomt, en dan heeft Den Haag weer wat wisselgeld om het proces te versnellen.’