Surfin’ USSR

Een voorpublicatie van het binnenkort te verschijnen Couchsurfing in Rusland, het vervolg op de bestseller Couchsurfing in Iran.

Couchsurfing werkt zo: op de gelijknamige website geef je na je inschrijving een plaats op waar je heen wilt reizen. Dan worden er leden opgenoemd die daar een hoek van het tapijt, een woonkamerbank, een luchtbed of, als je heel veel geluk hebt, een eigen kamer met kingsizebed, uitzicht op zee en een eigen strand (dat heb ik in Australië meegemaakt) aanbieden. In profielen stellen de gastgevers en gasten zich voor. Hoe sympathieker je jezelf voorstelt op internet, hoe groter de kans dat je een reactie krijgt. Dat je vrouw bent en mooi, helpt volgens de geruchten ook. In tegenstelling tot Airbnb is couchsurfing enerzijds kosteloos, anderzijds proberen mensen hier zich zo gunstig mogelijk te presenteren, en niet alleen hun slaapkamer en keuken.

Wanneer ik een hele middag onlineprofielen uit Moskou bestudeer (alleen al in de Russische hoofdstad zijn er meer dan honderdduizend), moet ik aan de Duitse datingshow Herzblatt denken. Aan het eind was altijd de stem van een presentatrice, Susi Müller, te horen, wier enige taak eruit bestond de kenmerken en antwoorden van de showdeelnemers samen te vatten. ‘Wie wordt jouw hartenlief?’ uitgesproken met een timbre dat zo welluidend was dat 98 procent van de mannelijke kijkers eerder de onzichtbare Susi Müller opwindend vond dan een van de vrouwelijke kandidaten.

Maar ik dwaal af. Wat ik zeggen wilde: je zou ook couchsurfingprofielen heel goed zo kunnen samenvatten.

Mijn filosofie is op reis zo vaak mogelijk ja te zeggen. ‘Daar moet je alleen wel voorzichtig mee zijn in Rusland. Daarin kun je hier makkelijk te ver gaan’

Een kleine dierentuin

Wie wordt jouw gastheer dan wel -vrouw?

Is het Anastasia (24), die vloeiend Lingala spreekt, in ‘zeldzame gevallen en bij speciale gebeurtenissen geen vijand van de alcohol’ is, niet lang kan stilzitten en toch van yoga houdt, in Goa een paar mantra’s leerde en op een van haar foto’s in een lange knalrode jurk poseert naast katachtige roofdieren op de bijzettafel?

Of Nastja (25), die houdt van esoterische literatuur en animatiefilms en van zichzelf zegt dat zij ‘liefde’ is. ‘Liefde is onze wereld. De wereld is een eenheid,’ schrijft ze, en in plaats van een foto van zichzelf laat ze een teckeltje naast een theekop met eenden uit een strip zien.

Of Alexander (27), veel spieren, geen haar, die zich ‘wetenschapper, schrijver en alcoholist’ noemt, op zijn foto met een trompet in een soort lab poseert en als interesse ‘literatuur, wetenschap, alcohol en seks’ noemt?

Of Olja (24), die houdt van Manowar en Britney Spears, voor een modeblad werkt, een ‘heel lieve kat met de naam Adolf’ heeft en als gemeenschappelijk tijdverdrijf voorstelt dat er ‘naar ballet gekeken en wodka gedronken zou kunnen worden’? (Op een foto heeft ze een wit masker op en vormt ze met haar lippen een kus.)

Of Vadim (29), die graag met ‘intelligente mensen over allerlei onderwerpen praat’, alles van vechtsport weet en gasten kan leren hoe je een Russisch badhuis bezoekt? (De foto erbij: een ernstig type naast een alienfiguur van stukken metaal.)

Of Natalja (38), die in een zwarte bikini op een quad zit, op het ogenblik niet werkt, liever mannen dan vrouwen thuis uitnodigt, ‘vrolijk, actief, positief en avontuurlijk’ is en graag borsjtsj kookt?

Of Alina (28), die thuis ‘een kleine dierentuin heeft’, bestaande uit kat, hond, rat, een Australische schildpad en een vogel, die wel goed met elkaar overweg kunnen, en als motto aanvoert: ‘Dóe het gewoon, berouw hebben kan altijd nog.’ (Op een foto poseert ze met twee kamelen. Hopelijk zijn die niet ook in het huis.)

Of wordt het Genrich (31), die zes talen beheerst en potentiële bezoekers treitert met meer dan honderd pagina’s inlichtingen over goede manieren?

Zijn antwoord komt overigens exact drie minuten nadat ik hem heb aangeschreven: ‘Jij hebt een fijne humor, dat kan in elk geval met zekerheid worden gezegd. Ik zou het inderdaad leuk vinden en zou me vereerd voelen jou op de genoemde data een onderkomen aan te bieden.’

Verder bevat zijn e-mail twee beeldschermpagina’s met precieze informatie over de heenreis, het verzoek om een exacte opgave van de verwachte aankomsttijd en ook nog veertien links, die mij bij kaarten en metrodienstregelingen brengen. ‘Ik beantwoord graag relevante vragen,’ schrijft hij nog, ‘mochten die opkomen nadat je alle beschikbare bronnen hebt geraadpleegd.

Al begrepen, geen vragen meer.

Communismemuseum

Een paar dagen later land ik op de luchthaven Moskou-Sjeremetjevo. Het speciale kenmerk daarvan is een bloemenautomaat met boeketten voor 1000, 1500 en 2000 roebel. Hoe duurder, hoe meer lieve knuffelmuisjes er tussen de bloemen zitten. De gedachte met zo’n cadeautje Genrich vriendelijk te stemmen, verwerp ik snel weer. In plaats daarvan heb ik voor hem en de volgende gastgevers een paar grote dozen Lübecker marsepein ingepakt.

Nerveus wacht ik op de bagage, ik wil me aan de aankomsttijd houden. Dan neem ik, zoals in de routebeschrijving aangegeven, de knalrode moderne luchthavenexpres naar de stad. Ik oefen het cyrillisch schrift, doordat ik op weg naar station Beloroesskaja elk bord lees. Bileti. Kassa. Aeroekspress. Minimarket. Produkti. Avtoservis. Ekspress Servis. Gazprom. Rosneft. Makdonalds. Elektronika. Gastronom. Teatr. Metro.

De Moskovische metro verbluft bezoekers óf met de levensgevaarlijke draaideuren van de ingang óf met de pracht van zijn perrons. Stalins architecten creëerden destijds weelde voor iedereen. Wie thuis als een hond leefde, moest in elk geval op weg naar het werk tweemaal per dag door onderaardse paleizen wandelen. Nu is dit het meest bezochte museum van het communisme ter wereld, met meer dan zeven miljoen betalende gasten per dag. Beloroesskaja is zeer decoratief met stucplafonds, kroonluchters en een meer dan levensgrote partizanensculptuur. Sacraal aandoende plafondschilderingen tonen vrouwen bij de oogst, mannen met geweren en kinderen die hun leraren boeketten (of knuffeldieren) schenken. De echte Russen in het rijtuig zijn evenwel voor het grootste deel in hun telefoons verdiept, de gratis wififunctioneert nog zeventig meter onder de grond. Gedempte gesprekken, ogen die staren in het niets. Eerste indruk van de sfeer: ik ben hier niet bij lachyoga beland.

Ask me, I’m local

Het zijn maar drie stops met de groene metrolijn naar station Sokol, dat net zo kathedraalachtig oogt als Beloroesskaja. Wel met minder afbeeldingen, maar met marmeren muren en gepolijste vloeren van rood en grijs graniet. Al sinds een jaar verstoort geen reclameposter meer de architectonische schatten van de Moskovische ondergrondse. Weliswaar niet om esthetische redenen, maar uit ergernis jegens het betrokken agentschap, dat het met de overeengekomen betalingen aan de stad niet zo nauw nam.

Hou je van scherp? Ik bedoel niet zo scherp dat je hersenen worden uitgewist, maar scherp?

Boven op straat oriënteer ik me met een van Genrichs veertien kaarten. Ik volg zo’n driehonderd meter de Leningradstraat en ben blij dat ik, gezien de file, niet met een taxi onderweg ben. Onder een poortgewelf sla ik rechtsaf en loop ik de Pestsjanajastraat uit, en bij een Duits restaurant met de naam Schwarzwald ga ik nogmaals naar rechts. Nadat ik op de binnenplaats kennis heb gemaakt met een paar beleefde jongens met een voetbal, sta ik voor een lila metalen deur, die naar verf ruikt. Aanbellen op z’n Russisch: op de intercom op K van kwartira drukken, dan het appartementsnummer invoeren (de toetsen herinneren aan telefooncellen van eind jaren 80), wachten op het piepsignaal (de toon doet denken aan videospelletjes van eind jaren 80), aan de deur trekken, niet erop duwen, nog door een tweede metalen deur gaan, ziezo.

Mijn horloge wijst verwachte aankomsttijd plus twee minuten aan wanneer een kreunende minilift mij op de elfde verdieping brengt. Bij het stoppen veert hij uitgebreid na, alsof hij het niet eens is met de plotselinge stop. Tot aan het portaal van mijn gastheer moet ik nog eens twee metalen deuren door.

‘Dat is Moskou. Een extra beveiligde afdeling,’ zegt Genrich ter begroeting. Hij draagt een T-shirt waarop staat ‘Ask me, I’m local’, een halsketting met een gouden kruis en zo’n bril waarvan de glazen bij sterk licht donker kleuren. Zijn baard is oranjekleurig, de tapotsjki (huissloffen) die hij mij aanbiedt, zijn het ook. We praten in het Engels, voor langere gesprekken is mijn kennis van het Russisch niet toereikend.

‘Ik ben jouw eerste gastheer? Oké, welkom in Rusland!’ Hij loodst me door een gang die bijna te smal is voor mij en mijn reisrugzak, en biedt me een houten stoel in de keuken aan. ‘Helaas ben ik vreselijk atypisch voor dit land. Ik drink geen alcohol, heb geen berenvlees in de vriezer en ook geen balalaika in huis. Dat is zo verkeerd, sorry.’ Hij haalt een paar papieren zakjes met gebak uit de kast en stalt ze uit op tafel.

Welkom bij de club 

De woning, die hij met zijn medebewoonster deelt, is ongeveer veertig vierkante meter groot en een toonbeeld van efficiënt ruimtegebruik. Inbouwkasten aan elke vrije muur, een wasmachine die onder de wastafel in de badkamer is gemonteerd, en een bank in Genrichs kamer, die voor het slapen uitgetrokken kan worden. Als logeerbed dient een krakend blauw luchtbed. Wanneer ik dat uitvouw, moet mijn rugzak in de keuken, omdat er verder geen plaats meer is op de grond. Mijn lievelingsplek is het balkon met een geweldig uitzicht op witte flats, een gebouw in Stalins suikerbakkerstijl en de uivormige torens van een orthodoxe kerk.

‘En nu de belangrijkste vraag,’ zegt Genrich. Hij strijkt over het kruis aan zijn hals en last een geladen pauze in. ‘Thee of koffie?’

‘Koffie,’ zeg ik. Het antwoord schijnt hem te bevallen, want hij schudt me de hand en zegt plechtig: ‘Welkom bij de club!’

Hij gaat naar een van zijn tot op de laatste millimeter volgestouwde keukenkasten, waarin elk voorwerp zijn vaste plek schijnt te hebben, en haalt er een pak koffiebonen uit. De elektrische molen maakt zo’n hels lawaai dat ik de volgende vraag bijna niet versta.

‘Stephan, wat vind je van kruiden?’

‘Van wat?’

‘Kruiden!’

‘Vind ik best.’

‘Hou je van scherp? Ik bedoel niet zo scherp dat je hersenen worden uitgewist, maar scherp?’

‘Ja.’

Hij plaatst een Midden-Oosters aandoende koker met een lang hengsel op het blad. ‘Wil je een paar kruiden in je koffie?’

‘Welke dan?’

‘Kardemom, peperkorrels, nootmuskaat en gember. Ik heb deze melange uitgevonden, hij heet “ochtendkick”. Als je het hebt geprobeerd, zal je begrijpen waarom.’

‘Daar kan ik geen nee op zeggen.’

‘Jawel. Je kunt altijd nee zeggen, dat is mijn filosofie.’

‘Mijn filosofie is op reis zo vaak mogelijk ja te zeggen.’

Hij giet koffie in twee grijze bekers van Ikea.

‘Daar moet je alleen wel voorzichtig mee zijn in Rusland. Daarin kun je hier makkelijk te ver gaan.’ Als bewijs wist de eerste slok ‘ochtendkick’ mijn hersenen uit. Genrich daarentegen schijnt immuun te zijn voor de scherpe peper, hij drinkt het vliegensvlug op. Dan trekt hij een jas aan. ‘Ik moet nu gaan, een belangrijke afspraak.’ Hij drukt me een tweede sleutel voor de woning in de hand. ‘Voel je thuis!’ Dan valt de deur rammelend dicht, en ben ik alleen. 

Couchsurfing in Rusland, Stephan Orth, Just Publishers, €20.00

ZEG HET MET BLOEMEN

Winkels met het opschrift ‘Zveti24’ zijn alomtegenwoordig in Russische steden. Ze bieden 24 uur per etmaal bloemenboeketten aan. Om 03.00 uur ’s nachts is het in Sint-Petersburg gemakkelijker aan een paar verse rozen te komen dan aan een chocoladereep of sigaretten. Deze permanente behoefte aan bloemen wordt vaak zo verklaard: mannen die dronken thuiskomen, kunnen alleen door een boeket op de keukentafel voorkomen dat ze door hun vrouw van kant worden gemaakt. De vraag is het allergrootst op Wereldvrouwendag op 8 maart – dan kunnen de bloemenverkopers hun prijzen naar believen opdrijven.