Toen was geruk heel gewoon

De iPhone bracht de hete foto’s en filmpjes recht in de linkerhand, maar hoe beïnvloedt de alomtegenwoordigheid van pornografie eigenlijk de psyche - en de rechterhand - van de man? ‘Mensen schamen zich er toch een beetje voor.’

Hoe vaak werd er vroeger gemasturbeerd? Op wat voor soort porno? En hoe heeft de pornografische verlossing van de 20ste en 21ste eeuw de interacties en opvattingen rondom seks veranderd?

Zowel in moderne beschavingen als in de Griekse en Romeinse oudheid waren erotische afbeeldingen altijd al wel aanwezig. Maar de eerste ‘pornografie’ dateert van veel verder terug. Al in de Oude Steentijd, zo’n 2,5 miljoen jaar geleden, bestonden er erotische afbeeldingen. Uit archeologisch onderzoek blijkt dat de grotschilderingen van onze verre voorouders voornamelijk bestonden uit twee onderwerpen: de jacht op dieren en menselijke genitaliën.

Het was in de 19de eeuw veel goedkoper om naar de hoeren te gaan dan om een naaktfoto te bezitten

Een paar miljoen jaar later was daar de beeldhouwkunst. Een van de bekendste beelden uit – pak ’m beet – 24.000 tot 22.000 v.Chr. is de Venus van Willendorf, die in 1908 werd opgegraven. Met haar volle borsten, dikke buik, dijen en billen wordt de Venus door sommigen beschouwd als het toenmalig ideaalbeeld van de vrouw. Volgens anderen gaat het juist om een zelfportret van een zwangere vrouw.

Hoe dan ook, de geschiedenis van de pornografie is voornamelijk heteroseksueel getint. Veel vroege afbeeldingen toonden heteroseksuele seks, waarbij de man de vrouw penetreert in klassieke standjes als de missionaris, op z’n hondjes en staand, en – in een aantal gevallen – terwijl de voorovergebukte vrouw met een rietje bier drinkt uit een vaas.

Even later, in de keramiek, de potten en de muurschilderingen van de Oude Romeinen, werden mannen veelal uitgebeeld als kaal, lelijk, dik en met overdreven grote geslachtsdelen, terwijl de vrouwen er juist knap en verleidelijk uitzagen. De afbeeldingen zouden toentertijd niet als immoreel worden gezien, maar reflecteerden de orde van de dag, met de ene alledaagse bezigheid sensueler dan de ander. In Pompeï was het bijvoorbeeld vrij normaal dat penissen en testikels in de straatstenen gegraveerd werden om bezoekers naar de rosse buurt te leiden. Over het algemeen werden de seksueel getinte decoraties van de Romeinen gezien als een teken van gegoede smaak.

Massaproductie

In manuscripten uit de vroege middeleeuwen kwamen ook erotische scènes voor. Ze bevonden zich vaak in de kantlijnen van deze met de hand gemaakte boeken. Doordat ze schaars en duur waren, en zelfs veel rijkelui zich maar één boek konden veroorloven, zouden de manuscripten zowel de verlangens naar erotiek als het christelijke geloof stillen. Twee vliegen in één klap dus.

Toen Johannes Gutenberg in de 15de eeuw zijn boekdrukpers introduceerde, werd deze vorm van pornografie gedemocratiseerd. Expliciet seksuele tekeningen konden ineens in groten getale worden verspreid onder de bevolking. De mogelijkheid tot massaproductie leidde vanzelfsprekend tot veel verzet van de katholieke kerk. In de 16de eeuw werd de Italiaanse kunstenaar Marcantonio Raimondi door paus Clemens VII tot een gevangenisstraf veroordeeld nadat hij I Modi publiceerde, een boek waarin zestien seksuele posities stonden.

Het Frankrijk van de 17de eeuw vormde de bakermat van de eerste erotische literatuur. Een eeuw later, tijdens de Verlichting, werd porno tevens gebruikt als satire en sociale kritiek op de katholieke kerk en haar drang om seksualiteit op elk front te onderdrukken. De verhalen en illustraties bestonden uit ondeugende priesters, monniken en nonnen – een Franse pornografische traditie dat zich doorzette tot en met de 21ste eeuw.

Met de uitvinding van de moderne fotografie (toen daguerreotypie) in 1839 door Louis Daguerre, begon men, in navolging op de naakte vrouwen in de kunst, al snel met het fotograferen van naakte vrouwen. Hoewel deze vroege foto’s de stijl en traditie van de schilderkunst volgden, maakte het realisme van de foto’s – in verhouding tot het idealisme van de schilderkunst – ze intrinsiek pornografisch. Het schieten van de foto’s was toen nog echter een langzaam en vervelend proces vanwege de lange sluitertijd, variërend van drie tot wel vijftien minuten.

Door de beperkingen in technologie veranderde de standaard van het pornografische beeld van twee of meer mensen die seks hadden in vrouwen die hun genitaliën showden. Een dergelijke foto kostte je bovendien een vermogen, waardoor de clientèle vooral bestond uit de rijke elite. Het was toentertijd bijvoorbeeld veel goedkoper om naar de hoeren te gaan dan om zo’n foto te bezitten.

Met de komst van het negatief werd vanaf 1848 de massaproductie van foto’s mogelijk en werden ook de erotische foto’s beschikbaar voor het plebs. Sindsdien kwam de productie van pornografie in een stroomversnelling. Begin 20ste eeuw verschenen de eerste burleske magazines in Frankrijk. In 1940 kwamen de eerste pin-ups, voornamelijk om de soldaten aan het front te entertainen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hoewel de focus in de jaren 40 nog vooral op de benen lag, verschoof zij een decennium later naar de borsten. Enter Hugh Hefner, die in de jaren 50 zijn blootblaadje uitbracht, met Marilyn Monroe als eerste Playboy-covermodel. Vanaf de jaren 70 werden de grenzen van de pornografie steeds verder verlegd, van frontaal naakt naar uitprobeersels met schaamhaar en masturbatie. Voor de eerste bewegende porno moesten mensen eerst nog naar de seksbioscoop, de seksshop of een speciaal hoekje in de videotheek. Maar zo’n twintig jaar na de VHS veranderde het internet alles. Het internet bracht porno rechtstreeks in onze handpalm. En de rest is geschiedenis.

De ejaculatie van Atum

Porno kijken en masturberen zijn niet los van elkaar te zien. Waar porno is, wordt gefapt, en dat was vroeger niet anders. Toch liepen de opvattingen over masturbatie door de eeuwen heen zeer uiteen. De Sumeriërs geloofden dat masturbatie de seksuele potentie vergrootte voor zowel mannen als vrouwen, en fapten dus heel wat af. In het oude Egypte werd masturberen als creatieve en magische daad gezien. Volgens de Egyptenaren zou het universum zelfs zijn gecreëerd door de ejaculatie van de god Atum.

De Griekse filosoof Diogenes van Sinope, die zich geregeld in het openbaar zou hebben afgetrokken, zou zich voor zijn trekgedrag hebben verontschuldigd door te zeggen: ‘Was het maar zo makkelijk om hongerigheid te verhelpen door over m’n buik te wrijven.’ De Romeinse schrijver Marcus Martialis dacht er iets anders over; voor hem was masturbatie een inferieure vorm van seksuele ejaculatie die enkel aan slaven was besteed.

Met de uitbreiding van het christendom werd ook de jacht op de pornografie en masturbatie geopend. Vroomheid maakte van seksualiteit een zonde, zowel tijdens de middeleeuwen als in het latere Verlichtingsdenken. Volgens de pseudo-wetenschap van de kerk zou masturbatie leiden tot hoofdpijn, pijn aan de zintuigen en vermindering van kracht. Het zou bijdragen aan geheugenverlies en de afbraak van het intellect, en vormen van kanker en andere pijnlijke doodsoorzaken tot gevolg hebben.

Zo’n honderd jaar geleden werd kleermakers nog aangeraden om speciale jongensbroeken te maken waarin de geslachtsdelen niet konden worden betast via de broekzak, waren er speciale bureaus voor scholieren die moesten voorkomen dat ze hun benen konden kruisen en werden meisjes verboden om een paard of fiets te berijden omdat deze activiteiten sensaties zouden opwekken die vergelijkbaar waren aan het masturberen. Jongeren die zich er toch schuldig aan maakten, werden gezien als zwakzinnig en gedwongen tot elektrische schoktherapie of in dwangbuizen gehesen.

Was het maar zo makkelijk om hongerigheid te verhelpen door over m'n buik te wrijven

Halverwege de 20ste eeuw werden de opvattingen ineens zachtmoediger. In de jaren 50 schreef de Amerikaanse seksuoloog Alfred Kinsey dat ‘masturbatie instinctief gedrag was voor mannen en vrouwen’. Het zou nog twee decennia duren voordat de American Medical Association de kunst van het masturberen in 1972 officieel als ‘normaal’ verklaarde. In de 19de eeuw was het dus nog een ziekte; in de 20ste eeuw ineens een medicijn. Geen wonder dat er kort daarop een seksuele revolutie ontstond.

Tegenwoordig wordt het regelmatig stimuleren van iemands genitaliën gezien als normaal en zelfs gezond. Van de endorfines die in het brein vrijkomen tijdens het orgasme, zou de mens immers stressbestendiger worden. Masturbatie zou zorgen voor een betere nachtrust en menstruatiepijn reduceren. Tijdens de ejaculatie komen er giftige stoffen die zich in de plasbuis van de man ophopen los, waardoor de kans op prostaatkanker met een derde wordt verkleind, aldus de wetenschap. Dit geldt ook voor giftige stoffen in de baarmoeder. Masturbatie zou zelfs helpen tegen verkoudheid, omdat het de aanmaak van witte bloedcellen stimuleert. En, in tegenstelling tot ouderwetse noties, zou zelfbevrediging de kwaliteit van het zaad juist verhogen. Jongere spermacellen hebben volgens doktoren namelijk een hogere kans op inseminatie. En, wellicht nog mooier: het zou zelfs je seksuele prestaties verhogen.

Altijd maar neuken

Volgens seksuologe Hannie van Rijsingen zit er echter ook een keerzijde aan veelvuldig fappen. Net als bij drugs of kansspelen wordt het beloningssysteem in het brein gestimuleerd en is het mogelijk om verslaafd te worden aan de chemische reactie van het orgasme. Dit compulsieve masturberen heeft zowel mentaal als fysiek leed tot gevolg. ‘Er zijn verhalen bekend van mensen die zich tot bloedens toe aftrekken,’ aldus Van Rijsingen. ‘Bij compulsief masturberen wordt de gevoelsgrens steeds meer opgerekt.’ Het zou dan ook belangrijk zijn om af en toe te variëren in de technieken die je gebruikt. Steeds hetzelfde trucje maakt je minder vatbaar voor andere stimulaties, waardoor je seksuele prestaties eronder kunnen lijden als je het dan eindelijk eens met iemand anders mag doen.

In combinatie met porno is het ook mogelijk dat mensen hun grenzen steeds verder verleggen. Wat begint met onschuldige girl-on-girl-action, kan in extreme gevallen uitgroeien tot obsessies voor bestialiteit, poep- en plasseks of zelfs kinderporno. Toch is het moeilijk om te stellen of het internet heeft bijgedragen aan een toename van het aantal mensen met een porno- of seksverslaving, omdat er geen officiële cijfers bekend zijn. Wat wel zeker is, is dat het internet bijdraagt aan een vertekend beeld van liefde en seks. Van Rijsingen: ‘De afgelopen jaren is duidelijk geworden dat de gemiddelde leeftijd waarop jongeren in aanraking komen met porno aanzienlijk is gedaald – vanaf hun elfde levensjaar. Op dat moment wordt opwinding gekoppeld aan porno en staat er vaak geen begeleiding tegenover. Hun visie op seksualiteit en de rol van de man en de vrouw worden sterk beïnvloed door die beelden. Dat is jammer, want het leidt tot een prestatiesfeer bij jongens en meisjes.’

Er zijn verhalen bekend van mensen die zich tot bloedens toe aftrekken

Zo haalt porno de seksualiteit uit het gevoelsleven door het in een prestatiemodel te dwingen. ‘Intimiteit en het bij elkaar zijn worden hierbij verdrongen. Dit leidt bij mensen tot de gedachte dat er altijd maar moet worden geneukt, of tot stellen die geen seks met elkaar kunnen hebben zonder dat er porno aanstaat. De meeste seksverslaafden, degenen die compulsief masturberen, weten van zichzelf dat het een probleem is. Maar de meesten melden zich vaak niet uit zichzelf, maar pas naar aanleiding van het feit dat het door hun partner is ontdekt.’

Seksverslaafd

Naast alcohol en nicotine zou seks de meest veelvoorkomende verslaving zijn in Nederland. ‘Porno kijken is normaler dan ooit, maar toch praat men er niet graag over,’ stelt seksuoloog Van Rijsingen. ‘Dat is omdat mensen zich er toch een beetje voor schamen. Dat wil zeggen: we schamen ons dat we op deze manier met seksualiteit bezig zijn. Wat we eigenlijk gewoon willen als mens is een connectie met andere mensen. We willen dingen beleven en voelen. En voor sommigen is seks helaas het enige dat ze nog kunnen voelen.’

Maar hoe weet je dan of je seksverslaafd bent? Van Rijsingen: ‘Als je merkt dat je er steeds meer tijd aan kwijt bent, dat je seks met je partner vermijdt, eerder naar de porno grijpt en erover gaat liegen, kan dat weleens op een verslaving wijzen.’

En hoe kom je er vanaf? ‘We kunnen over alles praten, behalve over seks. En juist door erover te praten kun je weer meer met je hart in contact komen. Verdriet mag je voelen, maar ook vreugde. Maar het is tragisch dat alles tegenwoordig zo wordt afgevlakt naar het seksuele.’