Longread | Trollen op Twitter: wie zitten achter de nepaccounts?

Het wemelt op Twitter van de parodie-accounts: mensen die zich uitgeven voor een ander. Is het een plaag, of luchtig vermaak op het soms donkere internet? Rens Lieman traceerde de populairste neptwitteraars en sprak met de mannen achter @ironiehe, @berniethoughts en @Realdonaldrumpf. ‘Ik probeer nooit te ver te gaan. Maar ik realiseer me dat ik vaar op mijn eigen moreel kompas.’

Illustratie Kakhiel

Elke ochtend leest Widtvoet (een internet-alias) de krant en het nieuws op internet. Tot zover niets ongewoons. Maar als iets uit dat nieuws hem triggert – een politicus die liegt, een advocaat die te luidruchtig op de voorgrond treedt, iemand die zijns inziens ‘met meel in de mond praat’ – maakt hij een van zijn slapende parodie-accounts wakker: Twitter-accounts waarmee hij uit naam van iemand anders tweet. Widtvoet, 40 jaar oud, geboren in Dordrecht, rechten gestudeerd in Rotterdam, heeft er de afgelopen jaren meer dan duizend van aangemaakt. Goede kans dus dat de persoon in kwestie reeds in Widtvoets collectie zit. En anders maakt hij een nieuw account. Subtiele verhaspeling in de naam (onderkast l wordt hoofdletter i), fotootje googelen, ludieke bio erbij; in een vlug voorbij scrollende timeline niet van echt te onderscheiden. Daarop laat Widtvoet het account praten. ‘In de hoop een discussie op gang te brengen’ over de persoon uit het nieuws. De eerste tweet is meestal een citaat, al dan niet door Widtvoet ontdaan van vaag taalgebruik of slagen om de arm. Als de tweet niet snel genoeg wordt opgepikt, als retweets, likes en reacties uitblijven, maakt hij nog een stel andere parodie-accounts wakker. Dan retweet fake-Peter Vandermeersch het, of fake-Jetta Kleinsma. Een reactie van ‘Sylvana Simons’. Misschien nog een like van ‘Yolanthe Cabau’. Moet je eens kijken hoe snel de beoogde discussie vleugels krijgt.

Gal spuwen

‘Hoe trollen het internet verpesten,’ stond afgelopen zomer op de cover van Time. Toen het woord ‘trol’ voor het eerst in een online context werd gebruikt, werd daarmee een internetgebruiker bedoeld die een discussie op een forum opzettelijk probeerde te ontregelen. In 2017 hanteren we doorgaans een meer donkere definitie: mensen die anoniem, maar ten overstaan van het hele internet hun gal spuwen over een ieder die in hun ogen iets verkeerd doet. Vaak moet Twitter ingrijpen. Als een politiek bedoeld geluid nazistisch wordt, bijvoorbeeld, of een af keuring een doodsbedreiging. Getrol kent echter ook een op het eerste gezicht luchtige variant. Daaronder kunnen we de meeste parodie-accounts scharen. Oprichters van dergelijke accounts tweeten uit naam van een bekend persoon. @Ironiehe is zo’n parodie-account, een karikatuur van televisiejournalist Ivo Niehe.

@Koning_NL, kennen we ook goed, net als @Bartvanmerwijk. De schrijver die als @Realdonaldrumpf twittert, als ware hij de aanstaande president, is groot in Amerika: ruim 66.000 volgers. Ook mindere goden kunnen ten prooi vallen aan trollen: in 2010 moest toenmalig NOS-nieuwslezer Gerard Arninkhof er kortstondig aan geloven.

Live grapjes tweeten

De meeste parodie-accounts zullen voor de lol zijn opgericht. Dat geldt althans voor @ironiehe (19.000 volgers) en het Amerikaanse @berniethoughts (109.000 volgers). ‘Welbeschouwd is het één grapje dat we zelf wel leuk vonden, en sindsdien continu herhalen,’ zegt Thijs de Jong (31), een Groningse sportjournalist die sinds februari 2013 samen met André van den Ende Ivo Niehe-achtige uitspraken tweet. De twee lieten zich inspireren door Niehes interview in Pauw & Witteman, waarin hij sprak over zijn unaniem belachelijk succesvolle theatershow. Een stijltje werd bedacht. Uit de @ironiehe timeline: ‘Het regent. Dat doet me denken aan die keer dat ik bij Carla Bruni thuis was.’ En: ‘Ik lag te praten in mijn slaap vannacht. Volgens mevrouw Niehe was het een zeer bijzonder en openhartig gesprek.’ De enige stijlontwikkeling: de achternaam van de sterren-waarmee-Ivo-bevriend-is tussen haakjes zetten. ‘Hele dag in de zon. Ik ben inmiddels bruiner dan Desmond (Tutu). Dat weet ik, omdat hij hier naast me zit.’

De Jong, over hoe het er achter de schermen aan toe gaat: ‘Een ironiehe-tweet ontstaat uit verveling. Als ik op de bank hang, of moet wachten op iemand.’ @Berniethoughts, opgericht door de New Yorkse dichter en uitgever Spencer Madsen (24), is op vergelijkbare, plotselinge wijze ontstaan: ‘Ik was net naar Los Angeles verhuisd en zat niet lekker in mijn vel. Ik voelde me alleen. Op een avond werd een debat uitgezonden waar Bernie Sanders aan meedeed. Ik begon live grapjes te tweeten. Net als Sanders ben ik een Joodse New Yorker. En ik heb een oma die in hetzelfde, vette, Brooklyn-accent praat als Sanders. Het bleek geestig om in dat accent dingen te schreeuwen op Twitter.’

Uit naam van de voormalig Amerikaans presidentskandidaat Bernie Sanders tweet Madsen sindsdien ‘observaties over het alledaagse, met een kinderlijk onvermogen om dat te begrijpen’. Alles in capslock, de echte Sanders schreeuwt altijd een beetje verontwaardigd. Zie: ‘THIS BLIZZARD IS A BLATANT ATTEMPT BY MOTHER NATURE TO DISTRACT THE MEDIA FROM THE REAL ISSUES AT HAND.’

Dunne grens

Ze geven het liever niet toe, De Jong en Madsen, maar hun ego werd enigszins gestreeld toen de eerste mijlpaal van tienduizend volgers behaald was. Toen bekende landgenoten hen gingen retweeten. Toen de stroom notificaties na een tweet niet leek op te houden. Madsen, die twee dichtbundels op zijn naam heeft staan, tekent daarbij aan: ‘Ik werd er wel een beetje cynisch van, dat je met zoiets makkelijks zo goed kunt scoren.’

Maar het plezier won het van cynisme en Madsen ging het tweeten zien als ‘een schrijfproject’. Dus ging hij door. De Jong heeft er eveneens nog altijd schik in: ‘Bij de echt goede tweets hóór ik het Ivo gewoon zeggen. Ik kan ook lachen als ik onze beste tweets van een paar jaar geleden teruglees.’

Beiden zijn ervan overtuigd dat ze niets kwaad doen. Omdat ze naar eigen zeggen hun onderwerp niet belachelijk maken of beledigen. Maar, zo vult Madsen aan: ‘Dat is wel een grens die je gemakkelijk kunt overschrijden. Je moet er voor waken.’ Een goedkeurend geluid uit het Sanders-kamp stelde hem gerust.

Een versnelling hoger, nu. Richard Hine (53), een Amerikaanse roman- en speechschrijver, parodietweet uit activistische overwegingen. ‘Ik ben ermee begonnen om aan te tonen hoe ridicuul sommige conservatieve opvattingen zijn. Het beste voorbeeld daarvan vond ik in tweets van Donald Trump, toen nog geen serieuze presidentskandidaat.’

In mei 2013 maakte Hine @Realdonaldrumpf aan (Drumpf is de officiële familienaam van Trump), sterk gelijkend op de handle van de echte Trump: @realdonaldtrump. Hij pakte Trumps Twitter-avatar en plakte daar pas later een digitaal snorretje op. Hine tweet in dezelfde stijl waarin Trump tweet, maar dan met een iets andere inhoud: ‘My comments have been misconstrued! I did not say I’m not receiving a fair trial because the judge is Mexican. But come on, he’s Mexican!’

Het hoogtepunt kwam al na één maand: Trump reageerde op een tweet van @Realdonaldrumpf aangaande een bekende Amerikaanse strafzaak. Hine: ‘Ik moest twee keer kijken: is dit niet óók een parodieaccount? Het was hem echt. Volgens mij had ik geschiedenis gemaakt: nooit eerder is een beroemdheid serieus in discussie gegaan met zijn eigen parodie-account.’

Social media-activisme

Ja, ook Hine heeft plezier in het tweeten uit naam van een ander. Maar hij ziet het ook als ‘social media-activisme’: ‘Ik zou ook lange artikelen kunnen schrijven om Trumps gedachtegoed te bekritiseren. Maar het mooie van Twitter, van memes in het bijzonder, is dat ze ook bij mensen met een korte aandachtsspanne binnen kunnen dringen.’

Bij @ironiehe en @berniethoughts is het duidelijk dat het een parodie betreft. Iets minder bij @Realdonaldrumpf. Vooral in het begin, toen Hine nog geen snorretje over de avatar had geplakt. Misschien ook wel vanwege de onconventionele tweets van de echte Trump. Hine: ‘Het moet natuurlijk wel een beetje lijken, anders is het geen parodie meer. De eerste paar keer is het leuk als je ziet dat mensen mijn tweets voor die van Trump aanzien. Kijk eens hoe slim en grappig ik ben, denk je dan. Daarna realiseerde ik me dat het mij daar niet om gaat.

Vandaar de snor.’

In mei gaat @Realdonaldrumpf zijn vierde jaargang in. Hine: ‘De dag na Trumps overwinning in de verkiezingen werd ik fucking depressed wakker. Ik wilde stoppen met het account. Maar even later voelde ik verantwoordelijkheid om door te gaan. Ik ontvang namelijk ook reacties van mensen die blij zijn dat ze door die tweets tenminste af en toe om de situatie kunnen lachen. Of: “Thanks for keeping me sane.” ’

Pim Fortuyn

Komen we terug bij Widtvoet. Uniek in zijn soort, omdat hij niet één persoon parodieert, maar honderden. Zij bevinden zich zowel links als rechts van het politieke spectrum en kunnen presentator, advocaat, politicus, bankdirecteur of crimineel zijn. Ooit had Widtvoet Willem Holleeder op het antwoordapparaat. Hij vond die platte gangsteruitspraken die uit zijn naam gedaan werden best grappig, maar hij werd er nu toch iets te vaak naar gevraagd door journalisten. Widtvoet zegt te parodietweeten om zij die in de publieke belangstelling staan ter verantwoording te roepen. ‘Op het forum van Leefbaar Rotterdam zag ik rond 2002 voor het eerst wat voor interessante dynamiek een online discussie kon krijgen. Mensen spraken hun bestuursleden direct aan. Vooral na de dood van Pim Fortuyn hielden Rotterdammers op dat forum de vinger aan de pols wat er met hun stem zou gebeuren. Op Geenstijl was ik ook actief. Reaguurders beoordeelden elkaar puur op hun teksten. Hoe je eruitziet of waar je vandaan komt is niet bekend en daarom irrelevant.

Ik voelde me vrij.’

Ook op Twitter maakte Widtvoet een account aan. De nepaccounts begonnen pas toen Fortuyn vermoord was, en Widtvoet een fragment zag uit het televisieprogramma Het Lagerhuis. Daarin noemde Marcel van Dam Fortuyn een ‘buitengewoon minderwaardig mens’. Widtvoet: ‘Dat vond ik een hele nare uitspraak. In de pers zwakte Van Dam die woorden af, maar zo zat het gewoon niet. Ik tweette erover, maar dat bereikte maar weinig mensen. Daarop maakte ik een nepaccount aan onder Van Dams naam. Ik tweette het letterlijke citaat. Binnen een uur kwamen de reacties en de retweets en ontstond er een discussie.’

Bedreigingen

Noem het ironisch voor een serial-in-de-malingnemer, maar Widtvoet heeft ‘een hekel aan liegen’. Hij zegt dat het corrigeren van onwaarheden nog steeds de rode draad is door zijn parallelle Twitter-universum. ‘In aanmerking voor een parodieaccount komen mensen die liegen of in mijn optiek met meel in de mond praten.’

Maar na doorvragen moet Widtvoet erkennen: ‘Eigenlijk komt iedereen wel in aanmerking, als je maar in het nieuws bent.’ Vandaar dat de teller op 1000-plus staat. Alle gebruikersnamen en wachtwoorden staan genoteerd in een zwart opschrijfboekje. Onzorgvuldigheid van journalisten was nog zo’n ergernis die Widtvoet aan de kaak kon stellen met zijn neptweets. In 2012 zou op het CDA-partijcongres duidelijk worden of Sybrand Buma de nieuwe lijsttrekker werd – de media stonden op scherp. Widtvoet deed zich op Twitter voor als een CDA-backbencher en tweette op het hoogtepunt van de spanning dat er tegen de verwachting in tóch een nieuwe stemronde nodig was. BNR hapte en tweette het brekende nieuws, herinnert Widtvoet. Vier minuten later kwam de officiële mededeling van het CDA dat Buma de nieuwe lijsttrekker was. Widtvoets punt: ‘Dit zijn wel mensen die mij vertellen wat er aan de hand is in de wereld, en ze zijn te lui om ook maar een seconde na te denken.’

Er zijn veel meer voorbeelden. En zolang politici, journalisten en gewone burgers zich laten foppen, blijft Widtvoet het doen. Het is waarom hij het doet, zegt hij. In de Twitter-gemeenschap is het redelijk bekend dat gebruiker @Widtvoet veel parodieaccounts beheert. Maar wie @Widtvoet in het offline leven is, weet haast niemand. Alleen zijn verloofde, zijn broer en één of twee vrienden. Omdat hij met die nepaccounts ‘niet alleen maar vrienden maakt’, wil Widtvoet zijn ware identiteit ook in dit artikel verborgen houden. ‘Ik ontvang regelmatig bedreigingen. Dat roep ik over mijzelf af, dat weet ik.’

Moreel kompas

Gevolgen van de neptweets worden ook – en vooral – gevoeld bij de personen die geparodieerd worden. Lodewijk Asscher en Alexander Pechtold moesten zich in de pers en op Twitter vaak verantwoorden voor uitspraken die ze niet hadden gedaan. Advocaten Anker en Anker werden ernstig bedreigd toen zij in de Amsterdamse zedenzaak Robert M. bijstonden en Widtvoet uit hun naam daarover tweette. Ze werden ook vóór de tweets bedreigd, maar mogelijk hebben ze olie op het vuur gegooid. Advocaat Bénédicte Ficq maakte zich zorgen toen ze ontdekte dat namens haar over cliënten werd getweet. Tot ‘haar’ volgers behoorden collega’s en journalisten. Ficq: ‘Buitengewoon vervelend. Mijn geheimhouding is heilig voor mij. Ik zocht in 2012 de publiciteit om aan iedereen duidelijk te maken dat ik dit niet was. Het enge is: onwaarheden en waarheden wisselden elkaar af op dat account.’

Een dag nadat Ficq in de publiciteit trad, haalde Widvoet de account offline. Als een geparodieerde daar om vraagt, doet hij dat naar eigen zeggen altijd. Ook besloot hij sindsdien voortaan ‘parodie’ in de bio te zetten van al zijn parodieaccounts, zoals de regels van Twitter dat inmiddels ook voorschrijven. Is het daarmee onschuldig, wat Widtvoet doet? Hij moet even nadenken. Dan: ‘Ik probeer nooit te ver te gaan. Maar ik realiseer me dat ik vaar op mijn eigen moreel kompas. Ik gun mijzelf de vrijheid om niet alleen citaten te herhalen, maar ook mensen woorden in de mond te leggen – vooral van mensen die zelf de publiciteit opzoeken. Ik wil kunnen overdrijven en sarcastisch kunnen zijn. Ik probeer er wel rekening mee te houden dat mijn tweets niet leiden tot bedreigingen, maar wanneer dat toch gebeurt, en ik niet veel meer heb gedaan dan citaten herhalen, dan schuif ik die verantwoordelijkheid van mij af.’ Rest ons nog één vraag, een vraag die ook op Twitter zo af en toe aan Widtvoet gesteld wordt. Omdat hij al die nepaccounts beheert, en hij ze strategisch met elkaar laat praten, als ware hij een poppenspeler. Omdat hij zegt dat óók het eigen @Widtvoet een format is, namelijk van iemand die zich rechtser profileert dan hijzelf is. De vraag: hoe is het gesteld met Widtvoets psyche? ‘Mij wordt vaak schizofrenie verweten. Misschien zit er wel wat in, haha. Nee hoor, ik heb echt een ongespleten persoonlijkheid.’