Longread | Extreemlinks is terug van weggeweest

Gewelddadige bankovervallen, ondergedoken ultralinkse terroristen en rellen tegen radicaal-rechts: extreemlinks staat weer volop in de spotlights van de politie en veiligheidsdiensten. Moeten we vrezen voor een opleving van links-radicaal geweld? ‘Eén dode bij een confrontatie met extreemrechts kan de vonk zijn waardoor het conflict ineens kan escaleren.’

Het is 19 november 2014 rond zeven uur ’s ochtends. Twee schoonmaaksters komen aan bij de Pax-bank in het centrum van de Duitse stad Aken. Ze zijn die dag de eersten, in het bankgebouw is verder nog niemand aan het werk. Terwijl ze nietsvermoedend hun werknemerspas scannen en de toegangscode van de personeelsingang intoetsen, worden ze opeens overrompeld door vijf zwaarbewapende overvallers. De vermomde bankrovers sleuren de vrouwen onder dwang van een vuurwapen mee naar binnen. Drie van hen dragen een bivakmuts. De andere twee, een man en een vrouw, een donkerblonde pruik. De vrouwelijke overvaller neemt direct het woord:

‘Rustig, niet schreeuwen. We doen jullie niets. We willen alleen geld,’ maant ze de onder schot gehouden poetsdames vanachter haar donkere zonnebril. Op haar teken worden de twee naar een kantoorruimte gebracht en vastgebonden aan een stoel.

Tot grote irritatie van de overvallers is een uur na de inval de persoon die hen toegang tot de kluis kan verschaffen nog steeds niet aanwezig. De bankmedewerkers blijven echter wel binnendruppelen en worden stuk voor stuk ontdaan van hun persoonlijke spullen, gekneveld en tegen de grond gewerkt. Als zestien gijzelaars verder eindelijk de sleutelhouder het pand betreedt, kijkt ook hij recht in de loop van een blaffer van een gemaskerde dief. ‘Kluis openmaken! Nu. Opschieten!’ schreeuwt de overvalster hem toe. Hij gehoorzaamt en opent de kluis, waarna de bankrovers rond 08.25 uur met een sporttas met maar liefst 300.000 euro het bankgebouw ontvluchten.

Uiterst professioneel

Na onderzoek trekt de Duitse justitie al snel de conclusie dat de overval het werk is van de zogeheten pruikenbende, een extreemlinkse anarchistengroep die vanuit Barcelona zou opereren. Dezelfde bende wordt verantwoordelijk gehouden voor twee eerdere bankberovingen in Aken: in 2012 en 2013. Bij beide keren was een filiaal van de Aachener Bank het doelwit. Het gestolen geld zou worden gebruikt om in het levensonderhoud van de krakersbende te voorzien.

Opvallend is dat alle drie de overvallen in een straal van 600 meter plaatsvonden en de werkwijze telkens identiek was: bewapende overvallers dringen onder leiding van een vrouw het bankgebouw binnen, bedreigen en knevelen de medewerkers en gaan er met een flink geldbedrag vandoor. De autoriteiten in Duitsland omschrijven de bende als ‘uiterst professioneel en goed georganiseerd’.

Twee dagen na de laatste overval vindt de politie in een openbaar toilet op enkele honderden meters van de Pax-bank een pruik, vier alarmpistolen, kleding en een rugtas die ze linken aan de daders. In combinatie met de DNA-sporen van de andere plaatsen delict leidt het uiteindelijk tot drie arrestaties. Op 8 juli 2015 wordt de Nederlandse Lianne Z. (29) uit Amsterdam aan de Grieks-Bulgaarse grens aangehouden voor haar leidende rol in de overval in 2013 op een filiaal van de Aachener Bank, waarbij 42.000 euro werd buitgemaakt. Haar DNA dat werd aangetroffen op het plaats delict zou matchen met een van de armpistolen die later werd gevonden. Ook haar uiterlijke kenmerken – rond de dertig jaar oud, slank postuur en 1,65 meter lang – komen overeen met wat getuigen beschrijven. Ze zit vijf maanden in voorarrest, maar wordt vrijgelaten omdat het Duitse Openbaar Ministerie onvoldoende bewijs heeft om een zaak tegen haar te beginnen.

Klopjacht

De klopjacht naar de overige daders gaat intussen onverminderd door. De DNA-sporen, die onder meer op de pruik zijn aangetroffen, leveren geen match op bij de Duitse DNA-databank, waarna een beroep wordt gedaan op andere Europese databanken. En met succes: enkele maanden later melden de Spaanse autoriteiten dat ze een match hebben gevonden. Het DNA op de pruik komt overeen met sporen die zijn gevonden op een afgedankte handschoen die werd gevonden bij een linkse demonstratie in Barcelona. Het enige probleem is dat het DNA-spoor nog niet aan een specifiek persoon kan worden gelinkt.

De Catalaanse politie bijt zich vast in de zaak en besluit de extreemlinkse scene in Barcelona scherp in de gaten te houden. Zo ook de Oostenrijks-Italiaanse Lisa D. Wanneer zij in de zomer van 2015 een leeg blikje bier op straat achterlaat, weten Spaanse agenten een DNA-sample veilig te stellen dat overeenkomt met de sporen op de handschoen en de pruik. Op 12 april 2016 doet een Spaans arrestatieteam een inval in een berucht kraakpand in Barcelona en wordt D. gearresteerd. Ze is inmiddels uitgeleverd en wacht haar proces af in een gevangenis in het Duitse Keulen. Op 21 juni van dit jaar wordt er nog een verdachte gearresteerd. Het gaat om de Portugees Adérito Soares N. Deze roemruchte anarchist zat al eerder een straf uit wegens bankovervallen. Ook ontvoerde hij samen met twee van zijn extreemlinkse kameraden een gevaarlijke heroïnehandelaar, waarvoor hij vijftien jaar celstraf kreeg. Tijdens zijn detentie groeide hij uit tot een van de leidende figuren in de opstand in de gevangenis van Caixas, waarbij in maart 1996 honderdtachtig gevangenen in hongerstaking gingen om te protesteren tegen de erbarmelijke omstandigheden in de overbevolkte Portugese bajes.

De Portugees wordt net als Lisa D. verdacht van de overval op de Pax-bank in 2014. Ook zijn DNA werd gevonden op het plaats delict, maar kon pas aan hem worden gelinkt na een vernuftig staaltje politiewerk. Op verschillende linkse websites staat dat hij erin is geluisd bij een door de politie in scène gezette alcoholcontrole, waarbij het speeksel dat hij bij de blaastest op het mondstukje achterliet, een match opleverde. N. werd opgepakt en zit nog steeds vast.

Media, staat & smeris

Op verzoek van de Duitse justitie wordt Lianne Z. op 7 juli in hartje Amsterdam door een speciaal arrestatieteam van straat geplukt. Ze wordt opnieuw gelinkt aan de tweede bankoverval van de pruikenbende in 2013. De Duitse justitie sluit overigens niet uit dat ze ook bij de andere twee overvallen betrokken was. De zaak om haar uitlevering aan Duitsland diende 1 september in de Amsterdamse rechtbank. Vergezeld door een bont gezelschap opvallend jonge links-radicalen komt Z. die dag het gerechtsgebouw binnen. Na een hoop geroezemoes tussen het linkse clubje en haar advocaat Willem Jebbink, waarbij er scherp wordt gelet of de toegestroomde journalisten niets van het gesprek dreigen op te vangen, blijkt dat Z. een speciaal verzoek indient bij de rechtbank. Haar doel is om de inhoudelijke behandeling achter gesloten deuren, dus zonder pers, te laten plaatsvinden.

Binnen radicaal-linkse kringen worden de media gezien als het grote kwaad. Journalisten die in deze specifieke zaak toenadering hebben gezocht tot de linkse beweging, worden op de anarchistische website Indymedia weggezet als ‘walgelijk’. Sterker nog: ‘De samenwerking tussen de media, staat en smeris is altijd een beproefd recept geweest voor misleidende informatie, heksenjachten en repressie,’ valt te lezen op de site. Kortom: elke mogelijkheid om de pers een hak te zetten moet met beide handen worden aangegrepen. Ook de advocaat van Z. wil op verzoek van zijn cliënt de pers niet te woord staan.

Omdat het gaat om een uitleveringszaak en Z. verdachte is in Duitsland, stemt de rechter uiteindelijk in met haar verzoek. Alleen zij, advocaat Jebbink en haar vriendin mogen de rechtszaal in. Op extreemlinkse websites wordt deze beslissing als een overwinning beschouwd. Deze jubelstemming is echter van korte duur; twee weken later krijgt de anarchiste te horen dat ze mag worden uitgeleverd aan Duitsland en dat de schorsing van haar voorlopige hechtenis per direct wordt opgeheven.

Eigendom is diefstal

Op talloze linkse websites in binnen- en buitenland verschijnen na de aanhoudingen van de drie pruikenbende-verdachten identieke steunbetuigingen, waarin de overvallen door hun ‘anarchistische kameraden’ worden betiteld als ‘legitieme onteigeningen’.

Die kwalificatie heeft alles te maken met de anarchistische basisgedachte ‘eigendom is diefstal’, zo stelt Jean Tillie, oud-anarchist en tegenwoordig hoogleraar politicologie aan de Universiteit van Amsterdam. ‘In het anarchistische denken is de ideale samenleving machtsvrij. Alles wat de oorzaak is van macht, bijvoorbeeld geld en huizenbezit, daar zijn zij tegen. Wie zich dat soort zaken toe-eigent, mag in hun optiek daarvan worden verlost. En dus staat het ze vrij om bijvoorbeeld een bank te beroven.’

Na de arrestaties breken er ook protesten uit. In Amsterdam trok een groep van zo’n zestig demonstranten naar het hoofdbureau van politie voor een lawaaidemonstratie. Gewapend met potten, pannen, spandoeken en vuurwerk lieten ze hun ongenoegen blijken over de aanhouding van hun ‘anarchistische kameraad’. Ook werd de Amsterdamse rechtbank beklad. Onder het mom van ‘solidariteit’ werden in Den Haag en Hamburg geldautomaten kapotgeslagen en in Erfurt werden ruiten van een bank vernield. De reacties op de aanhoudingen geven volgens Tillie aan hoe internationaal de linkse beweging georganiseerd is. ‘Het is een krachtig netwerk dat bestaat uit lokale bewegingen die internationaal aan elkaar verbonden zijn.’ De extreemlinkskenner stelt dat de basis van dat netwerk al in de jaren tachtig is gelegd, de hoogtijdagen van de linkse beweging in Europa. Toen de groep in de jaren daarna flink uitdunde, bleef er een harde kern over die naar Tillies schatting uit zo’n tienduizend man bestaat.

Een kleine doch ‘zeer radicale’ kern van die groep trekt als een soort rondreizend circus door Europa, zo stelt de voormalig anarchist. ‘Het gaat om een paar honderd man die van kraakpand naar kraakpand trekt om waar dat nodig is de strijd tegen de kapitalisten te ondersteunen.’ Zo zou een gedeelte van die club zich vorig jaar met de bezetting van het Maagdenhuis hebben bemoeid.

Tillie: ‘En blijkbaar heeft een deel van hen zich zodanig professioneel georganiseerd dat ze over zijn gegaan op het plegen van bankovervallen.’ Of er binnen die sterk geradicaliseerde linkse club een belangrijke rol is weggelegd voor Nederlandse extremisten, is volgens de politicoloog moeilijk te zeggen. ‘Maar dat Lianne Z. boven komt drijven, is een indicatie dat er binnen die beweging op cruciale posities ook Nederlanders zitten.’

Gewapend verzet

De nauwe samenwerking tussen Nederlandse links-extremisten en hun buitenlandse geestverwanten is iets wat de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) al in 2013 was opgevallen. Ook terrorisme-deskundige Jacco Pekelder constateert momenteel ‘zeer veel grensoverschrijdende uitwisselingen’, wat volgens hem onder meer resulteert in het overnemen van elkaars actiemethoden en wederzijdse ondersteuning bij demonstraties. ‘Vooral het afgelopen jaar zie je dat er bij linkse protesten tegen rechts-populisten in Duitsland ook Nederlandse activisten aanwezig zijn. En andersom helpen Duitsers ook mee bij Nederlandse demonstraties.’

In het kader van deze nauwe internationale samenwerking op links lijkt het daarom ook niet verwonderlijk dat er drie extreemlinkse Duitse terroristen hoogstwaarschijnlijk in Nederland ondergedoken zitten. Het voortvluchtige Duitse trio behoort tot het laatste restje van de in de jaren zeventig opgerichte ultralinkse terreurgroep Rote Armee Fraktion (RAF), die voornamelijk in Duitsland dood en verderf zaaide.

De beweging wordt verantwoordelijk gehouden voor meer dan dertig moorden en een reeks roofovervallen en bomaanslagen. De linkse terreurgroep hief zichzelf in 1998 op, maar dook begin dit jaar opnieuw op bij een bankoverval in Duitsland. Waarschijnlijk hebben de drie overgebleven RAF-leden sinds 2000 al minstens zeven gewelddadige overvallen gepleegd om hun pensioen te bekostigen. ‘Ze deinzen er niet voor terug om een vuurwapen te gebruiken en zijn er op getraind hoe ze uit een gewapende confrontatie met de politie moeten komen,’ zegt terrorisme-expert Pekelder over de drie ondergedoken RAF-terroristen die hij als gevaarlijk bestempelt. In het verleden liepen ontmoetingen tussen de RAF en agenten vrijwel altijd uit op wildwesttaferelen.

Het drietal, dat zich volgens de Duitse politie momenteel mogelijk in Oost-Groningen schuilhoudt, gebruikt Nederland al decennialang als toevluchtsoord.

‘Sinds de jaren zeventig wordt Nederland door de RAF als een veilige haven gezien,’ zegt Pekelder, eveneens auteur van het boek Sympathie voor de RAF. Nederlandse medestanders van de terreurbeweging zorgden onder meer voor vervoer, valse papieren en schuilplaatsen, waaronder in Amsterdam, Utrecht, Kerkrade en Den Haag.

Dat de drie nu opnieuw bij een oud schuiladres zitten, is volgens de terrorisme-expert niet aannemelijk, hoewel ook in ons land de sympathieën voor de RAF nog lang niet zijn verdwenen. Dat bleek onlangs bij een lezing van het voormalige en tevens enige Nederlandse RAF-lid Ronald Augustin in Spui25 in Amsterdam. Volgens Pekelder kwamen daar opvallend veel jonge fans van de ex-terrorist op af, die een warme belangstelling hadden voor zijn militante verleden. ‘Dat geeft aan dat er binnen die nieuwe generatie wel enig draagvlak is voor de romantiek van het gewapend verzet.’

Bekogeld met rode verf

Moeten we derhalve vrezen voor een opleving van extreemlinks geweld in Nederland? De terrorisme-deskundige stelt dat die sympathieën zich waarschijnlijk niet direct zullen vertalen in militant activisme. ‘Maar,’ waarschuwt hij, ‘misschien zitten er toch één of twee tussen die dat voorbeeld wél willen navolgen. Dat zou erg vervelend zijn.’ Volgens de veiligheidsdiensten uit het gewelddadig verzet van extreemlinks Nederland zich met name tegen het asielbeleid en rechts-radicale groeperingen. Sinds de zomer 2015 constateert de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) een toename van gewelddadig verzet van links-extremisten. Dit vertaalt zich onder meer in felle acties tegen detentie- en uitzetcentra voor uitgeprocedeerde vluchtelingen en bedrijven die bij de bouw van dergelijke gebouwen betrokken zijn.

De ‘asielacties’ worden gecoördineerd door de Nederlandse afdeling van het No Border Network. Deze beweging bestaat uit kleinere werkgroepen, die in wisselende samenstellingen nauw samenwerken, zoals de Werkgroep Deportatieverzet en de Anarchistische Anti-deportatie Groep Utrecht (AAGU). Zelf claimen de activisten idealisten te zijn die de grenzen van de wet opzoeken.

De AIVD ziet dat anders en beschouwt hen als extremisten die zich schuldig maken aan intimidaties en bedreigingen. Vooral het bedrijf dat de ‘gezinsgevangenis’ van Kamp Zeist in Soesterberg beheert, is de afgelopen jaren doelwit geweest. In Kamp Zeist zitten uitgeprocedeerde gezinnen en minderjarigen in afwachting van hun uitzetting. Naast het publiceren van de gegevens van aannemers en onderaannemers, werden ook lawaaidemonstraties, een verstoring van een raadsvergadering en blokkades uitgevoerd, zowel bij de hoofdaannemer als bij de gezinslocatie zelf. Ook de politieke en ambtelijke top die betrokken is bij het asiel- en vreemdelingenbeleid is de afgelopen jaren het mikpunt geweest van diverse acties.

Na de zelfverbranding van een Iraanse asielzoeker in 2011 riepen activisten op om een zogeheten home visit te brengen aan toenmalig minister van Immigratie en Asiel Gerd Leers. De achtergevel van zijn huis in Maastricht werd daarbij bekogeld met rode verf.

Een recenter, vergelijkbare actie deed zich afgelopen augustus voor bij het huis van de directeur Dienst Terugkeer & Vertrek. Ook haar gevel werd beklad met rode verf. Ernstig fysiek geweld tegen personen is (nog) niet gebruikt, maar de NCTV acht het voorstelbaar dat dergelijke acties verharden.

Potje ideologisch knokken

De opkomst van extreemrechts, die gedijt onder de volkswoede over de vluchtelingenstroom en de daarmee gepaarde angst voor radicale moslims, zorgt eveneens voor een reële dreiging van links-extremistisch geweld, vreest de AIVD. Anti-islambeweging Pegida is sinds het najaar van 2015 een bijzonder geliefd target van extreemlinks.

Met tegendemonstraties en (uitlokking van) geweld proberen ze voortdurend protesten van de rechts-radicale groepering te verstoren. Zo raakten in oktober 2015 in Utrecht linkse tegendemonstranten, die met geweld door het politiekordon heen braken, slaags met agenten en rechtse Pegida-aanhangers. Een paar maanden later was het opnieuw raak in Amsterdam. Ook hier kwam het bij een demonstratie van de anti-islambeweging tot gewelddadige botsingen tussen de Mobiele Eenheid en links-extremisten. De veiligheidsdiensten verwachten voor de komende tijd dat radicaal links de confrontatie met extreemrechts zal blijven opzoeken.

‘Er is een soort turf war gaande waarbij extreemlinks duidelijk wil maken dat de straat niet aan rechts toebehoort,’ constateert terrorisme-deskundige Pekelder. ‘Een vechtpartij met je ideologische tegenstander is daar een onderdeel van.’

Wat heet: voorafgaand aan het Amsterdamse Pegida-protest werd er in een fietstas bij de Stopera zelfs een bom gevonden die op afstand tot ontploffing kon worden gebracht. De Explosieven Opruimingsdienst maakte het geïmproviseerde explosief ter plekke onschadelijk. Het Waterlooplein werd ontruimd en de Pegida-aanhangers moesten noodgedwongen op een andere plek demonstreren. Hoe sterk de bom was, wil een woordvoerder van de politie niet zeggen. Wel schreef burgemeester Eberhard van der Laan aan de gemeenteraad dat ‘een explosie tijdens de demonstratie verstrekkende gevolgen had kunnen hebben.’

De terreurexpert hamert er dan ook op dat de veiligheidsdiensten deze ontwikkelingen scherp in de gaten moeten houden. ‘Er hoeft maar één iemand om te komen bij zo’n confrontatie. Dat kan de vonk zijn, waardoor het conflict ineens kan escaleren.’