Veroordeling seriemoordenaar Lucy Letby zorgt voor verdeeldheid in Engeland

18 augustus 2023 is een dag die voor veel Britten in het geheugen gegrift staat. Op die dag werd Lucy Letby, een 33-jarige verpleegkundige die inmiddels wereldberoemd was geworden, veroordeeld voor de moord op zeven baby’s. ‘Haar daden getuigen van een diepe boosaardigheid, grenzend aan sadisme,’ sprak rechter James Goss in Manchester Crown Court die dag. Openbaar aanklager Nicholas Johnson noemde Letby een ‘koude, berekende, wrede en meedogenloze killer’ en ook in de tabloids werd de blonde kraamverpleegster niet gespaard. ‘Lucy Letby heeft de deur naar de hel opengegooid en de stank van het kwaad overweldigt ons allemaal,’ pende de Daily Express haast poëtisch. ‘Het misselijkmakende dodental van dit monster maakt haar tot een van de ergste vrouwelijke seriemoordenaars ooit,’ concludeerde The Sun. 

Lucy Letby werd in 2015 voor de eerste keer gelinkt aan een onverklaarbare reeks sterfgevallen op de neonatologievleugel van het Countess of Chester Hospital, onder de rook van Liverpool. Na jaren politieonderzoek was het in 2023 voor de jury een uitgemaakte zaak: niemand anders dan deze ‘berekenende gifmenger’ kon verantwoordelijk zijn voor deze zwarte pagina uit de Britse geschiedenis. Sinds haar veroordeling wordt Lucy Letby in één adem genoemd met de beruchtste seriemoordenaars ooit, maar is dat wel terecht? Anderhalf jaar na haar spraakmakende rechtszaak wordt er van alle kanten getwijfeld aan de veroordeling van de ‘killer nurse’. Experts spreken van een juridische dwaling, verkeerd geïnterpreteerde cijfers, misdiagnoses en tunnelvisie. De vrouw die eerst verketterd werd door het ganse land roept nu vooral heel veel vraagtekens op. Is Lucy Letby wel echt de ‘meedogenloze killer’ die van iedereen dood moest of het zoveelste slachtoffer van een haperend juridisch systeem? 

{{ trans('customs.newsletter_signup.responsemsg') }}

{{ trans('customs.buttons.signup') }}

Vul een geldig emailadres in. {{ errors . email[0] }}

Moeilijke bevalling

Lucy Letby (1990) groeit op als enig kind in een middenklassegezin in Hereford, een kleine stad in West-Engeland. Letby besluit al op jonge leeftijd dat ze later met kinderen wil werken. Een jeugdvriendin omschrijft die drang tegen de BBC als volgt: ‘Ze was zelf onderdeel van een moeilijke bevalling en was erg dankbaar naar de verpleegsters die haar leven hebben gered. Lucy wilde haar hele leven niks anders dan ook verpleegster worden.’ 

Die loopbaan begint op de universiteit van Chester, een stad op zo’n 160 kilometer ten noorden van haar geboorteplaats. Een ingrijpend besluit, vinden haar ouders John en Susan. Ze missen hun lieftallige dochter vreselijk, maar zijn vooral trots. Lucy is namelijk de eerste van alles Letby’s die een universitaire studie gaat volgen. 

In Chester voelt Letby zich al snel thuis. Ze neemt er salsalessen, gaat naar de sportschool en leidt er een druk sociaal leven. Aan de muren van haar vrijstaande woning hangen kunstwerkjes en afgezaagde wijsheden zoals:  ‘friends are disguised angels’. Haar diploma voor verpleegkundige haalt ze zonder al te veel moeite. In 2012 begint Letby als kraamverzorgster in het nabijgelegen Countess of Chester Hospital. 

De 22-jarige nieuwkomer krijgt direct een verantwoordelijke functie. Op de neonatale afdeling verzorgt ze de uiterst kwetsbare, vroeggeboren baby’s. In haar dagboek tekent Letby op hoe goed dit werk bij haar past. ‘Het mooiste vind ik om te zien hoe de kindjes vooruitgang maken.’ Met haar collega’s kan Letby het ook goed vinden. ‘Haar eigen kleine familie’, zo omschrijft zij hen in haar dagboek. Met een paar verpleegsters raakt Letby zelfs innig bevriend. Door hen wordt Letby omschreven als ‘een zorgzame en vriendelijke vriendin’, maar ook als iemand ‘die dolblij was wanneer ze geld had gewonnen bij het gokken op paarden’. Een ander noemt haar een ‘veilig paar handen op een drukke afdeling’. 

'Zij had de controle over de zaken. Ze genoot van wat er gebeurde. Letby kreeg een kick van het verdriet en de wanhoop in die kamer'

Eigenlijk schittert Letby vooral in onopvallendheid. ‘Ze viel niet op als een bijzonder slechte verpleegster, maar ook niet als een bijzonder goede,’ schetste een ander. ‘Ze blonk nergens echt in uit.’ Kenmerken van een seriemoordenaar, psychopaat of monster zijn in ieder geval in geen velden of wegen te bekennen. Toch wordt Letby in 2023 veroordeeld voor het ombrengen van zeven couveusebaby’s, en een poging daartoe bij zes anderen. Haar straf is de zwaarst mogelijke in Groot-Brittannië, tot dusver alleen opgelegd aan de grootste criminelen. Hoe kon dat?

Luchtembolie

De ellende begint in de zomer van 2015. Op Letby’s couveuseafdeling overlijden dan in een kort tijdsbestek drie vroeggeboren baby’s. De doodsoorzaken zijn, op zijn zachtst gezegd, dubieus. Bij alle drie de kindjes is zuurstof toegediend in de maag, of direct in de bloedbaan. In dat laatste geval treedt luchtembolie op in de bloedvaten. Een pasgeboren kindje heeft dan nog amper een kans op overleving. Een vierde baby overleeft die situatie wel. 

Afdelingsleider Stephen Brearey besluit na deze incidenten alarm te slaan. Wat hem direct opvalt: de enige aanwezige verpleegster tijdens al deze gebeurtenissen was de dan 25-jarige Lucy Letby. Toeval? Volgens de ziekenhuisdirectie wel. Letby mag blijven en Brearey en andere argwanende collega’s moeten haar zelfs hun schriftelijke excuses aanbieden. Maar een maand later is het wéér raak. Op 4 augustus 2015 overlijdt een vroeggeboren jongetje na een fatale bloeding, vermoedelijk veroorzaakt door een fout aangelegde neussonde. De behandelende verpleegster: Lucy Letby. 

De volgende dag krijgt de tweelingbroer van het kindje te veel insuline toegediend. Het jochie overleeft op het nippertje, maar weer zijn alle ogen gericht op diens verzorgster. Zo vinden er tussen juni 2015 en juni 2016 in totaal zeven ongebruikelijke sterfgevallen en zes bijna-sterfgevallen plaats, allemaal onder toeziend oog van kraamverpleegster Letby. De baby’s die het wel overleven zijn inmiddels 8 of 9 jaar oud en kampen door deze incidenten met hersenschade of andere ernstige gezondheidsklachten. Zowel in 2015 als in 2016 slaat Stephen Brearey meermaals alarm. Zijn vermoedens dat er bloed aan Letby’s handen kleeft, neemt met ieder incident toe. Toch duurt het nog een jaar voordat het ziekenhuis Letby op non-actief stelt. De zorginspectie noemt dat alsnog radicaal. Voor hen is niet Letby, maar wel de chronische onderbezetting van de gehele afdeling de grote boosdoener. 

Met die conclusie neemt Stephen Brearey geen genoegen. Er komt een aangifte en de politie start een onderzoek. Tijdens een huiszoeking doen politieagenten een opmerkelijke vondst in de slaapkamer van Lucy Letby: 257 medische documenten, die ze stiekem meenam van het ziekenhuis. Onder die documenten ook de medische gegevens van de overleden baby’s. Ook blijkt dat Letby veelvuldig de namen van de nabestaanden van de slachtoffertjes heeft gegoogeld. 

Maar de grootste aanwijzing die agenten vinden is Letby’s dagboek. Daarin schreef ze niet alleen duistere gedachten op, zoals: ‘Ik verdien het niet om te leven’, maar ook uitspattingen die wel erg veel weghebben van een bekentenis. ‘Ik heb ze doelbewust gedood, omdat ik niet goed genoeg ben om voor hen te zorgen.’ Om daar vervolgens weer aan te twijfelen: ‘Ik weet niet of ik ze heb vermoord. Misschien wel. Misschien ligt dit allemaal aan mij.’ En dan weer: ‘I AM EVIL I DID THIS.’ Voor de autoriteiten is het genoeg om Letby aan te merken als hoofdverdachte. Haar arrestatie in de zomer van 2018 is wereldnieuws. En waarom ook niet: een ‘killer nurse’ die wordt verdacht van zeven moorden en zes pogingen tot moord. Toch ontbreekt hard bewijs en dus wordt Letby tot twee keer toe vrijgelaten. In het najaar van 2020 wordt de verpleegster voor de derde en laatste keer gearresteerd.

Gespannen

Twee jaar later, in oktober 2022, begint in het Manchester Crown Court de veelbesproken zaak-Letby. De belangstelling is enorm, maar in het belang van een eerlijk proces blijven de zittingen besloten. In de rechtbank oogt Letby flink gespannen. ‘Haar ogen schieten zenuwachtig naar elk onverwacht geluid – een hoest, een vallende pen, of wanneer de vrouwelijke gevangenisbewaarder naast haar op haar stoel schuifelde,’ noteert een aanwezige. 

Letby kijkt vaak richting haar ouders die geen dag van het proces missen. Zij zien op hun beurt hoe hun dochter worstelt en de ene na de andere zware aantijging van openbaar aanklager Nick Johnson moet incasseren. ‘Deze vrouw genoot ervan om voor God te spelen door baby’s schade toe te brengen. Vervolgens was zij de eerste die van hun achteruitgang haar collega’s op de hoogte bracht,’ beredeneert Johnson. ‘Ze wist precies wat er ging gebeuren. Zij had de controle over de zaken. Ze genoot van wat er gebeurde. Letby kreeg een kick van het verdriet en de wanhoop in die kamer.’ 

Zelfs de tabloids die Letby vorig jaar nog wegzetten als het gezicht van het kwaad publiceren inmiddels verhalen waarin wordt getwijfeld aan haar schuld

Ook haar zoekacties op internet naar de nabestaanden worden door Johnson aangehaald als mogelijke motieven, evenals Letby’s vermoedelijke affaire met een getrouwde dokter in het ziekenhuis. Deze specialist zou steeds gebeld worden zodra de baby’s plotseling achteruitgingen. Johnson: ‘Letby viel deze baby’s aan om zijn persoonlijke aandacht te krijgen.’

Letby stelt bar weinig tegenover alle beschuldigingen. In haar eigen getuigenis zegt ze: ‘Ik kreeg weleens het gevoel dat ik incompetent was, maar ik bedoelde het nooit kwaad.’ Haar ‘bekentenissen’ uit het dagboek verdedigt ze door die te omschrijven als ‘geraas van iemand in geestelijke nood’ en ‘een gevolg van de vele aantijgingen die toen al tegen mij werden gemaakt’. 

In plaats van experts of collega’s voor haar te laten getuigen, roept Letby alleen een loodgieter op. Die vertelt iets over rioolproblemen en hygiëneproblemen in het ziekenhuis, wat volgens Letby’s advocaat een grote rol zou hebben gespeeld in het hoge sterftecijfer op de neonatale afdeling van haar cliënt. ‘Letby is een toegewijde verpleegster in een systeem dat heeft gefaald,’ aldus de advocaat. 

Het mag niet baten. Op 18 augustus 2023, tien maanden na de start van de rechtszaak, wordt Lucy Letby veroordeeld tot veertien keer levenslang. Slechts één van de elf juryleden gelooft in haar onschuld. Letby is zelf niet aanwezig bij de bekendmaking van die strafeis, tot grote woede van de nabestaanden. 

Letby arriveert diezelfde dag in het HMP Bronzefield, een vrouwengevangenis vlak buiten Londen. Heel Groot-Brittannië kan weer opgelucht ademhalen. ‘Door haar gemiddelde karakter kon ze tegelijk onder de radar blijven en in het volle zicht opereren,’ schetst politie-onderzoekster Nicola Evans tegen The Guardian. ‘Dit is een vrouw waar niemand naar omkeek, omdat ze zo normaal en gemiddeld is en niet opvalt in de menigte. Ze gebruikte dat om het vertrouwen van zoveel mensen om haar heen te misbruiken.’ Case closed. Althans, voor de Britten zelf. Buitenstaanders zien vooral een zwakke zaak, grove fouten en een klassiek geval van blinde volkswoede. 

Nieuwe feiten

Negen maanden na Letby’s veroordeling publiceert het Amerikaanse tijdschrift The New Yorker een opzienbarend artikel, met als titel: ‘A British Nurse Was Found Guilty of Killing Seven Babies. Did She Do It?’ Het dertienduizend woorden tellende artikel staat bomvol nieuwe feiten en onthullingen die Letby’s veroordeling sterk in twijfel brengen. Hoe Letby wel degelijk getuigen had willen inzetten, maar dat de bazen van National Health Service dat wisten te voorkomen door eenieder die het voor Letby wilde opnemen in de rechtszaal te bedreigen met serieuze consequenties. Hoe sommigen zich pas na haar veroordeling uitspraken, zoals de collega die in The Daily Telegraph erkende dat de werksfeer op Letby’s afdeling al langer ‘verziekt’ was en baby’s regelmatig aan hun lot werden overgelaten. Hoe tijdens de rechtszaak doelbewust cruciale informatie werd achtergehouden, zoals de stijging van het aantal overlijdensgevallen onder te jong geboren baby’s in het hele land, in diezelfde periode. Hoe er op Letby’s afdeling relatief veel zwakke baby’s lagen met een geringe overlevingskans. Hoe de aantijging dat alle sterfgevallen in kwestie gezonde kindjes betroffen niet waar bleek te zijn. Hoe de conclusie van een patholoog, die stelde dat geen van de sterfgevallen op onnatuurlijke wijze waren gestorven, in de wind werd geslagen. 

De bevindingen van The New Yorker gaan al snel de wereld over. Ook Nederlandse experts mengen zich in de zaak. ‘Ze hebben op basis van hun vooroordelen bepaald dat Lucy Letby schuldig is,’ zegt de Leidse hoogleraar statistiek Richard Gill tegen het universitair weekblad Mare. ‘De expert van de politie heeft toen lopen fantaseren hoe die baby’s om het leven gebracht zouden kunnen zijn en heeft daarbij alle andere aanwijzingen genegeerd.’ 

Gill is inmiddels een van de vele experts die spreekt van een ‘gerechtelijke dwaling’ door ‘statistische blunders’. Voor hem is de zaak-Letby één grote déjà vu. ‘Toen deze zaak voor het eerst aan het licht kwam, dacht ik al: o kijk, daar gaan we weer,’ zegt de Nederlander in een radio-interview. ‘Hoe meer het proces vorderde, hoe gruwelijker het werd en des te meer het leek op onze eigen Lucia de B-zaak.’

Lucia de Berk

Korte opfrisser: de Haagse kinderverpleegkundige Lucia de Berk werd in 2003 veroordeeld tot levenslang en tbs voor de moord op zeven baby’s en bejaarde mensen. Onterecht, zo bleek later. Klokkenluiders bewezen haar onschuld. De Berk was niet de ‘engel des doods’, zoals zij door het hele land werd gezien, maar een slachtoffer van een gerechtelijke dwaling, blinde volkswoede en misleidende krantenkoppen. Na 2302 dagen in de cel kwam de Haagse verpleegster weer vrij. Het voornaamste ‘bewijs’ voor haar veroordeling: tijdens alle sterfgevallen had De Berk dienst gehad. Klinkt bekend. ‘Natuurlijk denk je dan al snel: het is wel erg toevallig dat ze bij alles aanwezig was,’ aldus Gill, die ook een grote rol speelde in de vrijspraak van De Berk. ‘Ze zeggen dat Lucy elke keer aanwezig is als er iets verdachts gebeurt, maar de sterfgevallen zijn verdacht omdat Lucy aanwezig was.’ 

Voorbeelden genoeg, zegt Gill. Zo werkten tijdens die sterfgevallen veel verpleegkundigen parttime, of slechts een deel van het jaar op de afdeling, en waren zij dus minder vaak aanwezig, terwijl Letby juist veel overuren maakte, nachtdiensten draaide en als ervaren verpleegkundige veel vaker aanwezig was. ‘Dan maak je gewoon meer sterfgevallen mee.’ Ook noemt de statisticus het ‘bizar’ dat alleen gekeken is naar de aanwezige verpleegkundigen. ‘Waarom zijn artsen of schoonmakers niet meegenomen in het onderzoek? Ze gingen er van meet af aan al van uit dat het een verpleegkundige was omdat ze Letby op het oog hadden.’ 

'De hele zaak is een enorme blunder van de gezondheidszorg. Als Letby ooit vrijkomt, kan dit een van de grootste schandalen in de Britse medische geschiedenis worden'

De statistische blunders, de sterftecijfers die overal in Britse ziekenhuizen omhoog gingen, het dagboek dat werd geschreven in labiele toestand, het ontbreken van ooggetuigen; voor een groeiende groep statistici en medische experts is het inmiddels een uitgemaakte zaak: Lucy Letby is onterecht veroordeeld. 

Ook vooraanstaand oud-ministers als David Davis en Nadine Dorries gaan daar nu in mee. Zelfs de tabloids die Letby vorig jaar nog wegzetten als het gezicht van het kwaad publiceren inmiddels verhalen waarin wordt getwijfeld aan haar schuld. Daarin gaat de aandacht steeds vaker uit naar het Countess of Chester-ziekenhuis en diens problemen. In september 2024 publiceert The Guardian over een rapport dat ‘een verontrustend beeld schetst van de toestand van de neonatale diensten in het ziekenhuis toen de baby’s stierven’. Zo zou het ziekenhuis indertijd kampen met onderbezetting, een laag moreel, een tekort aan expertise om met baby’s met ernstige behoeften om te gaan, een ‘vermoeid’ gebouw, een superbacterie én rioolwater dat de kamers binnenstroomde. Dat laatste werd tijdens de rechtszaak al beaamd door de plaatselijke loodgieter, Letby’s enige getuige. ‘Ik moest bijna wekelijks langs komen op de afdeling omdat er geregeld rioolwater omhoogkwam uit wc’s en wasbakken, en omdat rioleringsbuizen in het plafond boven de afdeling lekten.’ Het infectierisico voor de te vroeg geboren kinderen spreekt voor zich.

Letby heeft inmiddels een nieuwe advocaat, met wie zij hoopt haar zaak en veroordeling open te breken. Deze Mark McDonald zegt in december 2024 het zoveelste bewijs te hebben voor Letby’s onschuld: het steeds veranderende verhaal van Dewi Evans, een gepensioneerde kinderarts die als belangrijkste getuige-deskundige nog verklaarde hoe Letby lucht injecteerde in de neus-maagsonde van drie baby’s. ‘Opmerkelijk is dat Dr. Evans nu van gedachten is veranderd over de doodsoorzaak van de baby’s,’ aldus de advocaat tijdens een persconferentie. ‘Ik heb in de 26 jaar dat ik advocaat en deskundige ben nog nooit meegemaakt dat ze een jaar na de veroordelingen over de doodsoorzaak van gedachten veranderen in wat ze tegen de jury zeiden.’ 

Dreigende taal

Of het allemaal zal leiden tot vrijspraak van de Britse verpleegster is nog maar de vraag. De Britse overheid lijkt geen trek te hebben in een vervolgzaak (lees: imagoschade). Toen Robert Gill zich vorige zomer voor de eerste keer uitsprak over de gemaakte fouten van de Britse politie en de jury kreeg hij onverwachts bezoek in Apeldoorn. Twee Nederlandse politieagenten overhandigden de hoogleraar een brief uit Engeland: of hij direct wilde stoppen met zijn ‘communicatie’ omtrent de zaak-Letby. Want anders... Die dreigende taal ontvingen ook al experts in de Verenigde Staten en Groot-Brittannië zelf. Gill weet wel waarom: een koude, berekenende, wrede en meedogenloze killer is een veel makkelijkere, snellere en goedkopere oplossing dan een haperend juridisch systeem, ondermaats politiewerk en een ziekenhuis dat niet zou mogen bestaan.

Begin dit jaar vierde Lucy Letby haar 35ste verjaardag op de zogeheten kwetsbaregevangenen-eenheid van het HMP Bronzefield. In een recent interview met The Mirror schetste gevangenisdirecteur Vanessa Frake onlangs hoe de verpleegster als ‘spraakmakende kindermoordenaar’ er altijd over haar schouder moet kijken. ‘Haar daden vallen niet in goede aarde bij de rest van de gevangenen.’ 

Haar hoop is nu gevestigd op de Criminal Cases Review Commission, een beroepscommissie dat mogelijke justitiële dwalingen onderzoekt. Haar team bestaat inmiddels uit meer dan alleen een loodgieter: vijftig onafhankelijke experts op het gebied van neonatologie, statistiek en pathologie, die haar stuk voor stuk hun diensten aanbieden. 

Er staat veel op het spel. Het leven van Letby zelf, maar ook de reputaties van de rechterlijke macht én die van de NHS, het gratis zorgsysteem dat veel Britten aanbidden. Gill: ‘De hele zaak is een enorme blunder van de gezondheidszorg. Als Letby ooit vrijkomt, kan dit een van de grootste schandalen in de Britse medische geschiedenis worden.’ Of Letby dat überhaupt moet willen, is een ander vraagstuk. De vrouw die door veel Britten nog altijd wordt beschouwd als een van de engste seriemoordenaars ooit is wellicht veiliger in de vrouwenvleugel van een gevangenis dan in de buitenwereld.