Vriend en vijand over 'terrorist' J.P. Coen

Was het echt zo erg wat dat mannetje allemaal heeft uitgevreten?

Laten we het zo zeggen: Jan Pieterszoon Coen was een tikkeltje overambitieus. Als hoogste gezagdrager van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) wilde hij een monopoliepositie afdwingen in de specerijenhandel in de Indische archipel. Hiervoor gebruikte hij begin 1621 buitensporig veel geweld. Portugezen werden verdreven en lokale stammen werden tot slavernij gedwongen. Dit kostte duizenden levens. Ook leidde de gouverneur-generaal een strafexpeditie op de Banda-eilanden waarbij bijna de volledige inheemse bevolking werd uitgemoord. Duizenden mannen, vrouwen en kinderen kwamen om het leven. Van de vijftienduizend inwoners waren er slechts enkele honderden over; die werden per schip afgevoerd naar slavenmarkten.

Een hoop gedoe om wat nootmuskaat.

Klopt, maar voor de VOC stond er nogal wat op het spel. Ooit begonnen als een kruidenopzetje, groeide de VOC uit tot het meest winstgevende bedrijf ooit. Tegenwoordig zou het volslagen waanzin zijn als een bedrijf een eigen leger heeft, maar de VOC bezat veertig schepen en tienduizend soldaten. Het was een oorlogsmachine die onder leiding van onder anderen J.P. Coen niet alleen handel dreef, maar ook de concurrerende Spanjaarden en Portugezen met nietsontziend geweld uitschakelde.

Wat moeten we weten over Coen?

Was verantwoordelijk voor volkerenmoord op de Banda-eilanden. Trouwde vier jaar later met de 19-jarige Eva Ment. Ze kregen samen twee dochtertjes, die beiden jong overleden. Ook zijn schoonmoeder en zwager vonden de dood na een reis van Holland naar Batavia. Maakte de dooie boel zelf compleet door in 1629 op 42-jarige leeftijd af te zwaaien. Oorzaak: een buikgriepje. Viel in 2011 letterlijk van zijn voetstuk, toen een kraan in Hoorn zijn bronzen standbeeld per ongeluk aantikte. Het beeld werd in 2016 beklad met de tekst ‘genocide’ door actiegroep De Grauwe Eeuw.

Wat vindt Coen van zichzelf?

‘Dispereert niet, ontziet uw vijanden niet, God is met ons.’

Wat vinden wij van J.P. Coen?

We beloven niet te wanhopen, mits die godvergeten Coentunnel nou eens een jaartje filevrij kan blijven.

Wat vinden anderen van J.P. Coen?

Dean Saunders (oud-Horinees)

‘Dertig jaar lang heb ik in Hoorn gewoond, de stad waar Coen in 1587 werd geboren. Zijn standbeeld staat pontificaal op het bekende plein De Roode Steen in de binnenstad van Hoorn. We hebben daar vlakbij onze tattooshop Lucky 6 gehad. Voor mij is de herinnering aan hem een beetje dubbel. Ik werk veel met Molukse jongens en die hebben allemaal een bloedhekel aan Coen. Zij kijken naar hem zoals Nederlanders naar Hitler kijken. Als inwoner van Hoorn ben je trots op het standbeeld van een oude VOC-held die in jouw stad is geboren. Of het terecht is dat de J.P. Coenschool de naam nu verandert? Ach, ik weet het niet, ik heb die man nooit gekend, weet je. Zwarte Piet en negerzoenen worden afgeschaft, waar houdt het op? Onze cultuur brokkelt langzamerhand af. Het standbeeld in Hoorn moet in elk geval blijven staan. Anders zou het echt veel te ver gaan allemaal.’

Lonny Gerungan (Indonesische tv-kok)

‘Ondanks alles wordt J.P. Coen wel als held beschouwd in Nederland. Hier in Indonesië herinnert van alles nog aan de invloed van de Nederlanders, die hier 300 jaar de dienst uitmaakten: bankgebouwen, hotels, postkantoren, huizen, plantages en irrigatiesystemen. In en om Jakarta wordt nog Nederlands gesproken. Oudere mensen relativeren het verleden en willen graag vooruitkijken. Sommigen zeggen zelfs: “Waren de Nederlanders nog maar hier, toen was alles beter.” Anderen zijn blij dat de Hollanders weg zijn. De jongere generatie weet bijna niets van de koloniale geschiedenis. Nederlanders weten zelf meer van de gruwelijkheden die ze hier hebben aangericht dan de mensen die hier nu leven, werken en wonen.’

Koen Verweij (een andere Coen)

‘Grappig dat jullie aan mij denken. De discussie rondom deze heer J.P. Coen ontgaat mij volledig. Ik volg sowieso weinig actualiteit momenteel. Ik zit veel in het buitenland, ik schaats wedstrijden, ben pas ziek geweest en ben me nu volop aan het focussen op de Olympische Spelen. En ik ga nu weer opstijgen, dus ik moet hangen, mazzel!’

Ad Geerdink (directeur Westfries Museum)

‘In 2011 is er in Hoorn een behoorlijke discussie geweest over het standbeeld van Coen. Na een burgerinitiatief moest de gemeenteraad zich er ook over uitspreken. De initiatiefnemers wilden het beeld weg hebben. Het Westfries Museum speelde erop in met ‘De Zaak Coen’. Hij werd in ons museum ctief aangeklaagd met de stelling dat hij niet standbeeldwaardig was. Onder de 3500 bezoekers oordeelde een meerderheid van 62 procent dat het standbeeld mocht blijven. De gemeenteraad kende dezelfde stemverhouding. Er is wel een andere tekst op de sokkel gekomen die verklaart dat er over deze historische guur heel verschillend wordt gedacht. Het museum verheerlijkt deze persoon niet, maar we verketteren hem ook niet.’

Michael van Zeijl (De Grauwe Eeuw)

‘Actiegroep De Grauwe Eeuw verzet zich tegen de verheerlijking van lieden die in het Nederlandse koloniale verleden fout zijn geweest. J.P. Coen zou Batavia hebben gesticht, maar hij heeft Jakarta platgebrand en daar slaven een nieuwe stad op laten bouwen. Hij vernietigde oogsten nootmuskaat en kruidnagel van anderen om de eigen prijs hoog te houden. Op de Banda-eilanden gebruikte hij Japanse huurmoordenaars die gevangen heersers in stukjes hakten als voorbeeld voor de rest. Slavernij en kolonialisme legden de oorsprong van het hedendaagse racisme. Coen zou in deze tijd gewoon een terrorist zijn.’