Longread | Wie wordt de eerste marstronaut van de Benelux?

Mars is populairder dan ooit. Elon Musk pompt miljarden in een ambitieus raketprogramma en zelfs NASA lijkt haar aanvankelijke twijfels te laten varen. Maar hoe zit het met Mars One, vijf jaar geleden de feitelijke aanstichter van al dat enthousiasme? Dit jaar moet het Nederlandse initiatief voor een permanente basis toch echt van de grond komen. ‘Het goede nieuws: er is nog nooit iemand gesneuveld onderweg naar Mars.’

Fotografie Clemens Rikken

Wie naar Mars wil, kan via Amersfoort reizen. In een kantoorgebouw tegenover het NS-station zetelt Mars One, het ruimtevaartinitiatief dat in 2012 wereldwijd een mediasensatie veroorzaakte. Oprichters Bas Landsdorp en Arno Wielders kwamen met de oplossing voor de torenhoge kosten van een bemande Mars-missie: maak er een enkele reis van. De respons was overweldigend, vanuit de pers, maar ook van Mars-enthousiastelingen. Zij zagen plotseling een onmogelijk gehouden droom werkelijkheid worden: een toekomst voor zichzelf op de rode planeet. Enkele duizenden mensen maakten het inschrijvingsgeld over om voor uitzending in aanmerking te kunnen komen.

We zijn vijf jaar verder en iets van dat enthousiasme is wel geluwd. Er verschenen steeds meer kritische artikelen over de haalbaarheid van Mars One. De ruimtewetenschap sprak haar bezorgdheid uit over het gemak waarmee de organisatie over sommige serieuze hobbels sprong. Wat niet meehielp, was het steeds maar naar achteren schuiven van belangrijke deadlines. Zou aanvankelijk in 2016 een onbemande missie plaatsvinden, de eerste door M1 geboekte raket wordt nu op z’n vroegst in 2022 gelanceerd.

Al met al zou 2017 wel eens een cruciaal jaar kunnen worden voor Mars One. In juni 2016 voerde NASA tests uit voor de raket die een crew naar Mars moet brengen. Afgelopen september ontvouwde entrepeneur-met-diepe-zakken Elon Musk het masterplan voor zijn ruimtereisbureau Spacex. M1 kan niet achterblijven. In 2017 gaan ze de veertig mannen en vrouwen aanwijzen die zich de komende jaren in teams van tien gaan voorbereiden op de uitdagingen van een permanent verblijf op een andere planeet. Daarvoor moeten er wel eerst zestig afvallen.

Een van de laatste honderd gegadigden is Brad Moore (45), een Amerikaan die zich sinds enkele jaren Belg mag noemen en in Antwerpen woont. Brad is de enig overgebleven Mars One-deelnemer in de Benelux en daarmee iets van een lokale beroemdheid. Tijdens een lunch in een Antwerpse brasserie vertelt hij dat hij nog wekelijks interviewverzoeken krijgt. Eigenlijk wil iedereen hetzelfde van hem weten: waarom zou je in vredesnaam een aangename planeet willen verruilen voor een plek waar je niet zonder drukpak naar buiten kan? En wat vindt je moeder ervan?

De beste vuilnisman

Eerst maar eens die vijandige omgeving. Wie wil weten wat toekomstige Mars-kolonisten allemaal te wachten staat, kan prima terecht bij de Mars-dramaserie die National Geographic de afgelopen maanden uitzond. Wat bijvoorbeeld als de raket zijn exacte landingsplek mist? Een speling van enkele tientallen kilometers staat op Mars bijna gelijk aan op de verkeerde planeet landen. Een stofstorm die maanden aanhoudt, een doorgedraaide botanist die de buitendeur openzet of gewoon een scheur in een pak: zelfs binnen het kader van een spannende tv-show ogen de tegenslagen aanzienlijk.

Brad heeft de serie niet gezien, maar is luchtig over zijn vooruitzichten. ‘Het goede nieuws is: er is nog nooit iemand gesneuveld onderweg naar Mars. Maar ja, ze zijn ook nooit gestuurd... Er is nu dus een 100 procent overlevingsgemiddelde, hahaha.’

Moore lacht veel en graag, maar heeft zeker een serieuze kant. Het afgelopen jaar heeft hij veel kunnen nadenken over de voor- en nadelen van een enkele reis. ‘Een fifty-fifty overlevingskans zou helemaal niet slecht zijn als je bedenkt wat ons allemaal op aarde kan doden. Wat zijn de levensverwachtingen van kinderen in Syrië? Het is dus een kwestie van perspectief. Natuurlijk zijn er risico’s, we hebben het nog nooit gedaan. Maar hoe vaker we mensen die kant op sturen, hoe beter we erin worden.’

Als openlijk homoseksuele man is Brad Moore niet van plan om zijn geaardheid op Mars te verbergen. ‘Het feit dat op aarde de meeste mensen hetero zijn, betekent niet dat het de enige manier is. We zullen ons op Mars ontwikkelen op manieren die we niet voor mogelijk hielden. Individueel én als groep. Wat niet meteen betekent dat een hetero man plotseling in mij geïnteresseerd zou zijn en wij het bed induiken. Voor hetzelfde geld kan ik het heel goed vinden met een bepaalde vrouw en word ik op haar verliefd. Of mijn liefdesleven is gewoon voorbij.’

Moore kwam op de bonnefooi naar België, verbleef enige jaren illegaal in het land alvorens een officiële status te krijgen. Vormende jaren voor zijn Mars-avontuur, denkt hijzelf. ‘Ik kon acht jaar lang het land niet verlaten om mijn familie op te zoeken, wat best een mentale worsteling was. Ik heb een aantal hachelijke situaties meegemaakt, en het feit dat ik die heb overleefd, maken dat ik geloof dat ik acht jaar training ook zal overleven.’

Gevraagd naar de juiste eigenschappen voor een succesvol bestaan als Mars-kolonist somt Moore op: stabiel, tolerant, dapper. Zelf ziet hij zich niet direct als mogelijke teamleider. ‘Ik weet dat ik beter functioneer op plek twee, ter ondersteuning van de nummer één. Dat is iets wat we tijdens onze training ook zullen leren: wie zijn wij? Als dan blijkt dat ik de beste vuilnisman op Mars zal zijn, prima. Leven op Mars wordt een niet-egoïstische onderneming. Je wilt geen mensen die dromen van leiderschap.’

Kattenvrouwtjes

Ik ben niet de eerste Hollander die naar Antwerpen afreisde om Moore te interviewen. Joris van Casteren zocht hem ook op voor zijn vorig jaar verschenen boek Mensen op Mars. Hiervoor volgde hij vier jaar lang de ontwikkelingen rond Mars One en sprak met zoveel mogelijk betrokkenen. Wie het boek leest, kan zich niet aan de indruk onttrekken dat het project een magneet is voor merkwaardige types. Van Hollandse kattenvrouwtjes tot Russische homohaters; veel van de kandidaten die Van Casteren bezoekt zou je ver weg willen houden van een interplanetaire reis van acht maanden. Laat staan een nieuw te stichten kolonie op Mars.

Thuis in Amsterdam legt Van Casteren uit wat hem zo fascineerde aan de vrijwilligers. ‘Voor ons zit aan de mensen die zich nu als kanonnenvlees aanbieden een steekje los. Maar zij zeggen: wij zijn de emancipatie allang ingegaan, en jullie zijn de sukkels die nog niet weten dat deze beweging in gang is gezet. Je kunt er dus dubbel naar kijken. Toen besefte ik dat er een boek inzat.’

Het is een bont gezelschap aan wereldverbeteraars en dromers die Van Casteren in zijn boek opvoert. Er zit een wereldkampioen haasje-over bij en veel Star Trek-fanatici. Elena Shateni uit de VS is al 59 en kan geregeld haar geparkeerde auto niet terugvinden. De Britse natuurkundestudent Ryan Mcdonald verklaarde op de BBC dat hij uitsluitend masturbeert op medische gronden. En zijn landgenoot, transgender Melissa Ede, liet een Mars One-tatoeage zetten vlak voor ze er in de tweede ronde uitvloog. Van Casteren blijft mild over de soms merkwaardige personages. ‘Wat ik heel opmerkelijk vond is dat deze mensen heel sterk nadenken over een stap voorwaarts, of je het er nou mee eens bent of niet. Je gaat even weg bij de weinig vooruitstrevende navelstaarderij – IS, Trump, Brexit – waar de wereld nu mee kampt.’

Kritischer is de auteur over de Mars One-organisatie, die wel heel gemakkelijk voorbijgaat aan het feit dat mensen veel investeren in het najagen van hun droom. En daarbij soms ook het nodige verliezen, zoals de Zwitserse kandidaat Steve Schild. Hij moest door zijn veelvuldige media-optredens zijn baan in de beveiliging opzeggen. Andere kandidaten zagen hun relaties stranden. Van Casteren vindt het niet niks. ‘Bas Lansdorp zegt telkens wanneer er kritiek komt dat mensen er zelf voor kiezen om mee te doen. Maar op een gegeven moment kun je dat niet meer volhouden als in het vooruitzicht wordt gesteld dat mensen in dienst worden genomen en betaald krijgen. Dat moet je niet doen als je de boel nog niet rond hebt. Nu gijzelt hij honderd mensen. Als Bas dat niet gaat nakomen, zou dat voor die kandidaten rampzalig zijn.’

Rondslingerende sokken

Ik leg de kritiek voor aan Norbert Kraft, als medical officer van Mars One een van de betaalde krachten binnen de organisatie. Via een Skypeinterview vanuit zijn woonplaats San Diego wuift hij dit bezwaar weg. ‘Of dat lange wachten oneerlijk is? Nou, de kandidaten zitten echt niet al die tijd te niksen tot wij ze uitkiezen voor de missie. Vanaf ronde drie is namelijk iedereen in dienst van Mars One. Zelfs al gaan ze nooit dan zullen ze toch als onderzoeker kunnen bijdragen aan het programma. Niemand hoeft dus bang te zijn diens baan bij Mars One te verliezen als je de volgende ronde niet haalt. Als je eenmaal een research grant hebt, blijf je in dienst.’ Het is Kraft die bij elke nieuwe ronde bepaalt wie er door gaat en wie eruit vliegt. Dat kost veel tijd. Zo voerde hij alleen al voor de tweede ronde 680 gesprekken met kandidaten, vrijwel uitsluitend via Skype. Hoe scheidde hij daarbij kaf van koren? ‘Een vraag was dat ik vroeg of ze mij een verhaal konden vertellen uit hun leven waaruit zou blijken dat ze teamspeler waren. Eentje zei: “Ik ben een manager, ik vertel iedereen wat ze moeten doen.” Ja, dat klinkt echt als een teamspeler... En ik stelde ze vragen over de risico’s, want erover horen is een ding, maar het ook echt weten is wat anders. Als je niet echt beseft wat je te wachten staat, heb je daar niets te zoeken.’

Veel potentiële marstronauten sneuvelden op één geniepige vraag van Kraft. ‘Stel, je behoort tot de eerste crew en hebt twee jaar op Mars doorgebracht. Dan krijg je de kans om terug te keren naar de Aarde: zou je die kans grijpen? Als mensen die vraag met ‘ja’ beantwoordden, zei ik: “Dan begrijp je niet waar wij mee bezig zijn. Je laat immers je teamleden in de steek.” Op Mars is iedereen hard nodig, zeker van de eerste groep.’ Transgender Melissa Ede vloog er zo uit.

Bij NASA bracht Kraft zelf tijd door in vrijwillige afzondering. Hij weet dus wat de kandidaten te wachten staat als ze tijdens de derde ronde in teamverband worden opgesloten. ‘Het is nooit de omgeving die het probleem vormt, het zijn de mensen. Je moet dus een perfecte familie creëren, want ze zitten 24 uur per dag op elkaars lip. Als je je dan ergert aan de rondslingerende sokken van een teamlid kun je maar beter een andere crew zoeken, want het gaat zeker tot conf licten leiden. Je moet dus het perfecte team vinden, en daarom trekken wij daar zoveel tijd voor uit. You can’t indure, you have to enjoy. Het moet een roeping zijn, geen baan.’

Ik vraag Kraft of het vanuit voorplantingsoverwegingen wel slim is om als je maar vier mensen naar Mars stuurt, er een gay als Brad Moore tussen te zetten. ‘We hebben homo-kandidaten, transgenders, van alles wat eigenlijk. Het gaat om de persoon, niet de geaardheid, en hoe mensen zich gedragen ten opzichte van anderen. We staan ook open voor elke religie, maar je moet wel respect hebben voor de overtuiging van anderen. Dus als iemand op bepaalde tijden wil bidden, moeten anderen daar respect voor hebben. Daar draait het om.’

Bier en cannabis

Joris van Casteren praat in zijn boek met kandidaten die stevige cannabisrokers, vleeseters of zuipschuiten zijn. Zouden die voor de zekerheid niet nu al van het programma afgevoerd moeten worden? Kraft vindt dat niet nodig. ‘Mensen mogen nu best drinken en roken, ook cannabis. Maar ze moeten zich wel realiseren dat zodra ze in de isolatiekamer zitten daar geen sprake meer van kan zijn. Dat gezegd hebbende, ik ben er eigenlijk van overtuigd dat zodra de eerste crew op Mars gearriveerd is, ze hun eigen bier gaan maken. Dat kun je niet tegenhouden, ook in het International Space Station was alcohol. En Valeri Polyakov rookte in de MIR. En hij zat daar langer dan wie ook.’ Gevraagd naar het grootste struikelblok voor Mars One noemt Norbert Kraft de financiën. De recente beursgang van Mars One vindt hij dan ook goed nieuws, al is niet duidelijk wat de organisatie er precies aan overhoudt. Kraft is vol vertrouwen. ‘Wanneer het geld geregeld is, kunnen we van start gaan. En hoe meer investeerders we weten aan te trekken, hoe eerder we kunnen zeggen dat we op schema lopen.’

Van Casteren denkt ook dat geld de crux is bij Mars One, maar om een andere reden. ‘Bas Lansdorp heeft de aandelen van zijn windhandelbedrijf verkocht en dat geld in Mars One gestoken. Volgens mij weet hij allang dat het ze niet gaat lukken, maar wil hij niet met lege handen eindigen. Toen NASA vorig jaar bekendmaakte toch een Mars-missie op het oog te hebben dacht ik dat hij het stokje aan hun zou overdragen. Dat zou ook een goed moment zijn geweest want deze kandidaten worden nu gewoon aan het lijntje gehouden.’

Van Casteren citeert in zijn boek een geïnterviewde die Mars One ‘een commune die achter een autistische goeroe aanloopt’ noemt. Denkt hij er zelf ook zo over? ‘Dat is het wel een beetje. Bas laat nooit het achterste van zijn tong zien, wat dat betreft is hij in pr-opzicht niet heel handig. Hij is een innovatief denkend iemand, iemand die graag Elon Musk had willen zijn. En op zich zijn ze ook wel te vergelijken, alleen denkt Musk wel wat groter. En met Mars One heeft Bas zichzelf overschat.’

Inmiddels heeft de schrijver het onderwerp achter zich gelaten. Veel geloof in een goede af loop heeft hij niet. ‘Maar het kan zijn dat er een grote investeerder opduikt. Of iemand sterft en laat een miljard na. Het blijft natuurlijk fascinerend hoe het er daar aan toe zal gaan, in die zin ben ik aanvankelijk ook een heel eind meegegaan in hun fantasieën. Ach, we moeten maar kijken waar het ruimteschip strandt.’

Handtekening

Met Brad Moore gaan we naar Hove, waar midden in een woonwijk Volkssterrenwacht Urania ligt. Onderweg in de auto bekent Brad dat hij vooral uitziet naar het moment dat hij in vaste dienst komt van de organisatie. Momenteel heeft hij wel losse baantjes, onder meer als coach en acteur, maar een vast salaris zou op dit punt in zijn leven zeer welkom zijn. Ik vertel hem dat op internet een theorie de ronde doet dat Mars One is opgezet om kandidaten op te lichten. Brad is verontwaardigd. ‘Het enige wat ik ooit aan Mars One heb betaald is mijn inschrijfgeld, 25 euro. Van dat geld heb ik ondertussen al zoveel plezier gehad, het was gewoon een heel goede investering. Dus als mensen zeggen dat het oplichterij is, denk ik: heb je daar wel over nagedacht? Ze maken er namelijk helemaal geen winst op. Dan hadden ze mij wel in de tussentijd voor van alles laten betalen.’

Het is hem ook opgevallen dat er de laatste tijd veel negatiefs over de organisatie is gezegd, maar beschouwt dat als kinnesinne van uitgelote kandidaten. ‘Meestal mensen die meededen voor hun eigen ego of gewoon niet begrepen hoe het hele proces werkte. Het klopt dat je punten kan verdienen door bij te dragen aan de organisatie, maar dat staat los van het selectieproces, daar is M1 heel duidelijk over. Ik heb zelf niets gedaan waarmee ik punten kon scoren en ik zit bij de laatste honderd. Ze hebben me precies zo behandeld zoals ze gezegd hadden.’

Brad bezoekt regelmatig vrienden in Amsterdam, en vraagt me of Amersfoort dichtbij is. Als hij hoort dat het maar een half uurtje met de trein is zegt hij een volgende keer echt even bij Mars One langs te willen gaan. Het contact is van dien aard dat hij denkt dat ze hem wel te woord zullen staan. Als ik hem vraag wat zijn indruk van Bas Landsdorp is zegt hij hem rechtdoorzee te vinden, maar geen teamspeler. ‘Bas zou zelf niet geschikt zijn voor een missie naar Mars,’ grapt Moore.

In Hove zijn ze aangenaam verrast dat we Brad Moore hebben meegenomen. Natuurlijk weten ze wie hij is. Een medewerker voert ons langs de tentoongestelde schaalmodellen van het zonnestelsel en toont de koepel waarop de Melkweg geprojecteerd wordt. Bij Urania worden geregeld schoolklassen ontvangen: zou Brad eens willen meewerken aan een schoolproject? ‘Als ik tegen die tijd in training ben, zal het niet gaan, maar anders: prima.’

In de observatietoren zet de fotograaf Brad naast de grote telescoop. Hij moet op een krukje klimmen om door de telescoop te kunnen kijken. Dat staat niet zo leuk voor de foto dus wordt het een shot van Moore die omhoog kijkt, dromend van Mars. Na de fotoshoot drinken we nog wat in de kantine van Urania die de Space Bar heet. Er zit net een schoolklas aan de chocomel, en een jongetje vraagt me wie die donkere meneer precies is. Als ik hem uitleg dat Brad naar Mars wil reizen om niet meer terug te keren, zet het kind grote ogen op. ‘Maar dan zal hij sterven op Mars!’

Bij een colaatje vraagt de fotograaf aan Brad wat zijn familie er eigenlijk van vindt. Geroutineerd rolt het antwoord eruit. ‘Die vinden het fantastisch en steunen me. Ze waren niet verbaasd en denken dat het echt iets voor mij is. Mijn moeder zei vroeger altijd al: “What the fuck is wrong with you?” Maar eerlijk? Ik denk dat ze gewoon van me af willen… Hahaha!’

Wanneer we ons opmaken om te vertrekken, komt het jongetje aangelopen en duwt Brad een papiertje in de hand. ‘Handtekening? Nou snel dan.’ Moore kijkt me aan en mompelt: ‘Als één het wil, willen ze straks allemaal.’ Hij heeft de krabbel nog niet gezet of de hele schoolklas dromt om hem heen met folders, pennen en stukken karton. Voor Brad Moore is de Marsmissie allang begonnen.