Longread – reportage: werken op een cruiseschip is moderne slavernij

De hedendaagse Love Boat is een Sodom en Gomorra op de golven. Benedendeks, buiten het zicht van de gasten, leeft de bemanning van cruiseschepen in een soms dodelijke cocktail van drank en seks. Maar ook daarboven is van alles mis.

Illustraties Hein de Kort

Iedereen heeft wel een beeld bij een cruise; lekker in de zon dobberen op de Middellandse Zee of in de Caribbean, onderwijl lurkend aan een tropische cocktail. Hoe hard het werken op een cruiseboot is, daar staat eigenlijk niemand bij stil. Hoewel RTL onlangs probeerde om met de driedelige serie De varende stad een kijkje te bieden in het leven achter de schermen aan boord van de Regal Princess, een van ’s werelds grootste en meest luxe cruiseschepen, gaat het er benedendeks op een cruiseschip toch vaak heel anders aan toe.

Wat de documentaire niet laat zien: bemanningsleden staan bloot aan arbeidsomstandigheden die het beste te omschrijven zijn als moderne slavernij.

De lonen zijn laag, vrije tijd bestaat niet. Maar er is ook een andere kant aan werken op een cruiseschip. Het harde werk wordt door de crew gecompenseerd met nachtelijke, wisselende sekscontacten en benedendekse bacchanalen die hun weerga niet kennen. De hedendaagse Love Boat is een Sodom en Gomorra op de golven.

Man overboord

‘Een tragische gebeurtenis heeft plaatsgevonden op de Caribische cruise van de Island Princess,’ zo wist Cruise Law News eerder dit jaar te melden. ‘Terwijl het cruiseschip zich in het Panamese Colon bevond, werd een bemanningslid dood aangetroffen in zijn hut. De 21-jarige Mexicaan Eduardo Sanchez Smith was bezig aan zijn eerste cruise en was werkzaam in de kombuis. Volgens zijn collega’s kon Eduardo de stress en voortdurende druk niet aan, die door zijn superieuren aan boord werd uitgeoefend.’ Eduardo had zichzelf opgehangen in zijn kajuit.

‘Het voorbeeld van Eduardo is tekenend voor het leven op een cruiseschip,’ zegt Franky Tomasic, die voor dezelfde rederij als Eduardo, Princess Cruises, werkte. ‘Het werk op een cruiseschip is extreem veeleisend, met name in de kombuis. De werkomgeving is spartaans, de dagen lang en je bazen schreeuwen voortdurend. Als ze er zin in hebben, dan maken ze bemanningsleden belachelijk in het bijzijn van hun collega’s.’

Dat blijkt nog maar het topje van de ijsberg. Bovenop de twaalfuursdiensten die de meeste bemanningsleden iedere dag draaien, is elk crewlid verplicht om verschillende bijeenkomsten bij te wonen, waardoor de pauzes opgaan aan meetings over veiligheid, milieu, werkethiek en andere trainingen. Het resultaat is een chronische oververmoeidheid onder de bemanningsleden, die soms zo moe zijn dat ze tijdens de verplichte vergaderingen gewoon in slaap vallen.

‘Al met al leiden de lange werkdagen, trainingen tijdens de pauzes, de extreme werkomgeving en de verbale aanvallen door de scheepsofficieren tot een klimaat waarvan je je goed voor kan stellen dat Eduardo het niet meer zag zitten,’ vertelt Franky.

‘Werken op een cruiseschip staat ver verwijderd van een droombaan waarvoor je de wereld rondreist van haven naar haven zonder dat het je een cent kost,’ stelt ook de 26-jarige William. William vaart nu als kelner op de ms Rotterdam in dienst van de Holland Amerika Lijn (HAL), maar was voordien ook werkzaam op schepen van de Carnival Cruise Lines, de moedermaatschappij van HAL.

Voor het voormalige Zeemanshuis aan de Rotterdamse Willemskade, in het hartje van de havenstad, vertelt hij:

‘Werken op een cruiseschip kan worden beschouwd als een van de zwaarste banen in de wereld, met werkweken van honderd uur, maanden achter elkaar zonder dat er ook maar een vrije dag tussen zit. De lonen zijn laag en vaak afhankelijk van de omzet aan boord. Alleen officieren hebben een vast salaris. Maar ik klaag niet, als kelner krijg ik tenminste nog fooien.’

Niet alleen is het aan boord hard werken, het is ook gevaarlijk. Volgens statistieken die worden bijgehouden op cruiseshipdeaths . com overlijden er met regelmaat bemanningsleden op de cruiseschepen. ‘Soms slaan ze overboord, soms raken ze bekneld tussen niet goed bevestigde bagage. Soms plegen ze zelfmoord,’ zegt William.

Constante werkdruk

Over ongelukken en misstanden aan boord doen vele verhalen de ronde. Het varieert van crewleden die iets oplopen en geen adequate medische behandeling krijgen tot achterstallig loon dat maar niet wordt uitbetaald, of schepen die uitvaren hoewel er een orkaanwaarschuwing is afgegeven. ‘Dat laatste voorbeeld heeft tientallen bemanningsleden het leven gekost,’ zegt Franky. De potige zeeman heeft met zijn veertig jaar al op menige cruise gevaren en kan dan ook de nodige verhalen vertellen. Franky: ‘Dan is er nog dat verhaal van die schoonmaakster uit Midden-Amerika. Die kreeg koudvuur en raakte haar hand kwijt. Het probleem is dat als je tijdens de cruise iets oploopt, je eerst door de scheepsdokter behandeld wordt. Maar op zee gelden andere regels. De dokter in kwestie hoeft bijvoorbeeld niet over dezelfde papieren en licenties te beschikken als een arts op het Europese vasteland. In ernstige gevallen word je doorgestuurd naar een specialist, maar vaak is dat een specialist van het land waar je net verblijft en die hanteert lang niet altijd de gezondheidsnormen zoals we die in West-Europa kennen. Of het crewlid wordt naar huis gestuurd, meestal ook in een derdewereldland waar de verzorging niet al te best is. Goedkope oplossingen dus,’ zegt Franky.

Ook volgens William geven de rederijen, de werkgevers van de crews op de schepen, niet al te veel om hun personeel, ondanks alle ontberingen die de crew moet ondergaan. ‘Het werk gaat almaar door en voor de rederijen zijn de bemanningsleden vervangbaar. Er is geen vakbond zoals we die in rijke landen kennen. Op zee heeft de bemanning geen rechten en staat ze bloot aan het humeur van de officieren, een gebrek aan respect voor hun werkzaamheden en een constante werkdruk, die niet in verhouding staat tot het loon.’ Niet verrassend dus dat er betrekkelijk weinig westerlingen meevaren op de cruiseschepen. William, breed grijnzend: ‘Je moet wel gek zijn op op deze manier geld te willen verdienen, terwijl er zoveel makkelijkere manieren aan wal zijn. Aan boord van veel schepen, vooral van de Caribische cruises, vind je vooral Filipino’s en mensen uit andere derdewereldlanden. Weinig Europeanen of Amerikanen die dit willen doen, behalve misschien als dienstverlener. In de makkelijkere baantjes, zoals kapper of muzikant, of zoals ik als kelner, tref je ze nog wel aan.’ Volgens William komt dat ook doordat in internationale wateren veelal wordt gevaren onder de vlag van een willekeurig derdewereldland. Dat is goedkoper, want dan hoeft er geen rekening te worden gehouden met de moderne arbeidswetgeving. Hoewel de officiële werkweek uit ‘slechts’ tachtig uur bestaat, is het daardoor mogelijk dat de crew na een shift van twaalf uur gevraagd wordt nog een paar uur over te werken. ‘En dat gebeurt dan ook, zonder morren,’ zegt William. ‘Doe je dat niet, dan lig je eruit.’

Moderne slaven

‘Zwaar is ook dat je nooit een moment voor jezelf hebt,’ zegt Franky. ‘Je bent eigendom van de rederij en die bepaalt je hele leven aan boord, van wanneer en hoeveel je slaapt tot wat je eet, of je tijd krijgt om te eten, of je een plaspauze krijgt, alles. Als gevolg kom je nooit eens aan fatsoenlijke rust toe.

De nachtrust aan boord bedraagt vaak maar vier of vijf uur, waardoor je na een tijdje alleen nog op de automatische piloot fungeert.’

‘En dan het eten,’ verzucht William.

‘Kijk, we krijgen het gratis, maar dan nog... We grappen weleens dat de bemanning hetzelfde eten krijgt als de passagiers, alleen een dag later. Maar zonder gein, het is niet lekker en ook niet gezond. Niet voor niets zoekt de crew zo snel mogelijk een restaurant als ze aan wal mogen.’

Helaas maakt het loon al deze ontberingen ook niet goed. Franky: ‘Het is al geen vetpot, maar met alle overuren kom je gewoon onder het minimumloon uit. Dat kan ook omdat er altijd mensen uit ontwikkelingslanden zijn die wanhopig elk werk zullen aanvaarden. En omdat de banen zo lastig te krijgen zijn, zal ook niemand bezwaar maken als hij eenmaal aan boord is.’ Crewleden, ondanks de romantiek die met het beroep gepaard gaat en de stoere uniformen die ze mogen dragen, het blijven moderne slaven. ‘Nou ja, de mensen van de winkeltjes aan boord niet,’ vult Franky aan. ‘Die krijgen niet beter betaald, maar hebben aangenamer werk en maken minder uren. Sommige schoonmaaksters en medewerkers van de wasserette vullen hun karige loon aan door hun diensten ook aan te bieden aan de stewards, kelners en barkeepers. Door de fooien die zij krijgen, kunnen die het zich veroorloven anderen hun was te laten doen of hun kajuit schoon te laten maken.’

‘Weet je dat de meeste rederijen ook veel dingen verbieden?’ merkt William op. ‘Veel crewleden mogen bijvoorbeeld het gastenbereik niet betreden en zo wel, dan alleen in uniform of formele werkkleding. Dat betekent dat je je uniform praktisch altijd draagt.’

‘Je mag ook niet aan de bar zitten,’ vult Franky aan, ‘en je dient altijd een paar meter afstand te houden als je achter passagiers loopt. Te veel gevallen van seksuele intimidatie,’ legt hij uit. ‘Dus als je op de foto gaat – en dat moet als de passagier erom vraagt, net zoals je altijd vriendelijk blijft lachen en de passagiers steevast begroet – dan zorg je dat je handen zichtbaar op de foto zijn. Anders kan een passagier beweren dat je aan haar kont hebt zitten friemelen.’ Verder zijn baarden uit den boze – tenzij je aangemonsterd bent met een baard – en mag de crew niet meer dan 0,08% alcohol in het bloed hebben.

‘Al is dat een regel die regelmatig gebroken wordt, en waar niet zo strikt op wordt gecontroleerd,’ stelt William.

‘Maar verder wil je de regels niet breken. Afhankelijk van de ernst van je overtreding krijg je een formele waarschuwing of word je meteen ontslagen. Of je verlof wordt ingetrokken. Bij te veel waarschuwingen volgt ontslag en dan lig je eruit. Meteen. En denk maar niet dat de rederij je vliegticket naar huis betaalt.’

Losbandige levensstijl

Het werk mag dan hard zijn, dat weerhoudt de crew er echter niet van om ook flink te feesten in de schaarse vrije uurtjes die er zijn. ‘Om de ontberingen aan boord goed te maken, gaat er benedendeks het dak eraf,’ zegt Roger, die werkzaam is als officier voor de Carnival Cruise Lines en regelmatig door de Middellandse Zee vaart. ‘Buiten het oog van de passagiers heerst een losbandige levensstijl. Er wordt flink gezopen. Het is eigenlijk een wonder dat de crewleden daar na de lange diensten nog fut voor hebben. Maar feesten, dat doen ze. Het lijkt er soms op alsof ze in zo min mogelijk tijd zoveel mogelijk alcohol binnen willen krijgen.’ Toch is het volgens Roger niet meer zo wild als vroeger: ‘Toen werd in de nachtelijke uren gratis alcohol geschonken aan crewleden en dat nodigt natuurlijk uit om te zuipen.’ Dat beaamt ook Franky: ‘Het verbaast me hoe we in een toestand van chronische oververmoeidheid met systematisch slaaptekort zo konden drinken zonder om te vallen. Alle verhalen over dat matrozen zatlappen zijn, kloppen,’ zegt Franky met een brede grijns. ‘Maar het is wel altijd gezellig gebleven, geen knokpartijen of zo. Dat mag ook niet aan boord. En de volgende dag gingen we gewoon weer aan de bak. Op de automatische piloot, dat wel.’

Naast het drinken hebben de crewleden ook nog andere behoeften die in de nacht worden bevredigd. Het is tamelijk gebruikelijk dat de bemanningsleden wisselende seksuele contacten met elkaar aangaan. ‘Hoewel ze de kleine kajuiten moeten delen en bedden enkel van elkaar worden gescheiden door een dun gordijn,’ weet Roger.

‘Maar wat wil je? Waar hard gewerkt wordt, wordt ook hard gefeest, anders hou je het niet vol. En de bemanning bestaat uit zoveel jonge mensen met zoveel verschillende achtergronden en nationaliteiten, dan kun je verwachten dat er wat gaat broeien. Beter zo dan anders,’ vult Roger aan, daarmee doelend op het feit dat het met gierende hormonen ook weleens misgaat. ‘Het is gebeurd dat cruisepassagiers aangifte deden tegen bemanningsleden wegens (poging tot) verkrachting. Dan heb ik liever dat ze zich met elkaar plezieren.’ Overigens blijft het meestal bij wisselende bedpartners. Een relatie onderhouden is vrijwel onmogelijk als je een honderdurige werkweek hebt. ‘Daardoor heb je wel de mogelijkheid om iets van de wereld te proeven,’ stelt een ondeugend lachende Franky.

‘In tegenstelling tot wat je misschien denkt, komen relaties tussen crew en passagiers vrijwel niet voor. Dat is ten strengste verboden en bij veel rederijen staat er onmiddellijk ontslag op, wat zoveel betekent dat je zonder een cent op zak in een willekeurige haven door de kapitein van boord gezet kan worden. Dat is het risico niet waard, zeker niet met zoveel aantrekkelijke collega’s aan boord.’

‘Ook de scheepsofficieren kunnen er wat van,’ vertelt Roger. ‘Sommige vrouwelijke bemanningsleden laten zich maar wat graag tot het vaste bedmaatje van een officier maken, in de hoop dan minder zwaar werk aan boord te hebben. Dat lukt ook weleens. Maar de meeste officieren hebben thuis een vrouw en gezin, dus als de cruise over is, wordt het meisje gedumpt. En bij de volgende cruise wordt weer een nieuwe scharrel gezocht,’ zegt Roger.

Lange vakantie

En zo heeft ook het harde leven op zee weer zijn plezierige kanten. Maar voor Franky voorlopig even geen zuippartijen meer. ‘Mijn contract zit erop en ik ga nu voor een paar maanden naar huis. Naar mijn vrouw en dochter. Het is wel een beetje een dubbel gevoel. Ik ben blij mijn familie en vrienden weer te zien, maar ik ga mijn maten op zee missen. En het is iedere keer toch weer een beetje alsof er een avontuur ten einde komt. Weet je, bottomline is de ervaring van een leven op zee gewoon onvergelijkbaar. Als je avontuurlijk bent ingesteld, hard kan werken en met weinig tevreden bent, dan geniet je gewoon van het leven op een cruiseschip. Je reist de wereld rond en krijgt betaald. Ik kan het iedereen aanraden. Maar nu ben ik vooral uitgeput en heb ik een lange vakantie nodig.’