De bende van Rutte; wat is er aan de hand met de VVD?

De VVD werd in 2012 de grootste partij met de belofte van law and order. Wie nu terugkijkt, ziet vooral een pijnlijke opeenstapeling van incidenten. Hoe geloofwaardig is de VVD nog?

Even terug naar 2012. ‘Nederland kleurt VVD', voorspelden de liberalen tijdens hun verkiezingscampagne. En die kleur, dat was blauw, met een dikke oranje streep eronder. Die van ‘blauw hoort op straat, niet achter het bureau’, van het ‘meeleven met slachtoffers, niet met daders’. En, vooruit, nog een tegelwijsheid: ‘meer straf en minder begrip voor criminelen’. De kiezer kon er niet omheen. De VVD was dé partij van law and order.

De besparingslust en de simplificering van de rechtsstaat tot een strijd tussen goed en kwaad, wierpen hun vruchten af: Nederland kleurde blauw. De partij van premier Mark Rutte haalde ruim een kwart van de uitgebrachte stemmen en werd de grootste van het land. Nu, ruim drie jaar later, lijkt de law and order-exercitie van de VVD verworden tot een opeenstapeling van affaires. En dan hebben we het niet alleen over de opeenvolgende problemen bij het ministerie van Veiligheid en Justitie, maar ook over de vier wegens integriteitskwesties vertrokken Kamerleden en de reeks lokale bestuurders die vervolgd worden voor allerhande vergrijpen. Hoe kan dat toch? Wat is er aan de hand met de VVD? We leggen het in 6 stappen uit.

1. Boegbeelden

Laten we beginnen met het ministerie en de bewindslieden die symbool moesten staan voor de nieuwe strengheid van de liberalen. Staatssecretaris Teeven en minister Opstelten werden in in 2012 naar voren geschoven als dé boegbeelden van het grote VVD-project om politie en justitie in één ministerie onder te brengen. Beiden moesten vorig jaar het veld ruimen, vanwege herhaaldelijk gestuntel rondom de Teevendeal die toenmalig officier van justitie Fred Teeven in 2000 sloot met drugshandelaar Cees H..

Die zaak brengt ook de nieuwe minister bij Justitie, Ard van der Steur, aan het wankelen. Zo bleek hij als Kamerlid mee te hebben gedacht over een bewust vaag persbericht waarin juiste berichtgeving van Nieuwsuur over de Teevendeal keihard werd tegengesproken. Even voor de duidelijkheid: de rol van Kamerleden is om de regering te controleren, niet om mee te schrijven aan haar persberichten. Van der Steurs positie werd in zijn eerste jaar verder verzwakt door andere affaires, zoals die rondom Volkert van der G., de moordenaar van Pim Fortuyn.

Ook moest hij publiekelijk zijn verontschuldigingen aanbieden voor zijn onterechte, harde woorden aan het adres van patholoog-anatoom George Maat. En de lucht boven het voor de liberalen zo cruciale departement weigert op te klaren. Inmiddels is de commissie-Oosting die onderzoek deed naar de Teevendeal opnieuw aan het werk gegaan, na weer een ontdekking door Nieuwsuur. ICT’ers zouden namelijk van hogerhand de opdracht hebben gekregen niet verder te zoeken naar een afschrift van de schikking tussen het OM en de drugscrimineel Cees H., onthulde het programma. En de ICT’ers hadden dat bonnetje nu juist bijna gevonden. Ook in dit geval wees Van der Steur in eerste instantie kennelijk ten onrechte schuldigen aan voor het niet vinden van het afschrift, namelijk de ICT’ers. In het debat over Oostings rapport zei hij namelijk dat zijn ambtenaren het bonnetje een jaar eerder hadden kunnen vinden ‘als ze de juiste mensen voor de ICT hadden gehad.’ Een doofpot? Niet volgens de VVD. Aan de ICT’ers lijkt het in ieder geval niet te hebben gelegen.

2. Strafexpedities

Terwijl de open wond van de Teevendeal blijft dooretteren, diende zich begin deze maand een nieuw probleem aan. Sjaak Jansen, die vier jaar vertrouwenspersoon integriteit was bij het ministerie, bracht via NRC naar buiten dat juist op dat departement ‘strafexpedities werden ingesteld jegens ambtenaren die melding deden’ van interne problemen. Van der Steur moest zich direct verantwoorden in de Kamer, maar reageerde dat hij de klachten niet herkent.

Je kunt de problemen rondom de Teevendeal zien als een symptoom van alles wat er mis is bij het ministerie, zegt professor Hans van den Heuvel van de Vrije Universiteit, gespecialiseerd in corruptie en integriteit in het openbaar bestuur. ‘Dit is niet zomaar een doofpot. Hier zit een heel krachtenveld achter. Er is echt wat mis met de cultuur en de verhoudingen op het departement.’

Dat leidt hij onder meer af uit het feit dat de commissie-Oosting ondanks pogingen daartoe nooit gehoord heeft over de opdracht om niet naar het digitale afschrift van de deal door te zoeken. Met de problemen bij Justitie – en dan laten we de integriteitsproblemen nog even buiten beschouwing – is het VVD-project van law en order en veiligheid ‘pijnlijk mislukt’, zegt Binnenhofwatcher voor de NOS Xander van der Wulp. Hij schat de kans dat het ministerie van Veiligheid en Justitie een volgende formatie overleeft, klein in.

De jongerenpartij van de VVD, de JOVD, kwam enkele maanden geleden al tot de conclusie dat de proefballon om politie en justitie in een megaministerie te stoppen geen toekomst heeft. ‘Veiligheid en Justitie was een pilot en die is mislukt,’ zegt landelijk voorzitter Matthijs van de Burgwal. ‘Dan moet je ook het politieke lef hebben om te zeggen: het is mislukt.’

Lees het complete verhaal op Blendle of in de Nieuwe Revu die nu in de winkel ligt

Tekst: Laura Klompenhouwer