'Ons doel is nooit geweest om de zaak-Avery op te lossen'

‘Aan wiens kant sta jij, als de onthullingen zich opstapelen?’ Die vraag wordt gesteld in de trailer van de bloedstollende Netflixdocumentaire Making a Murderer. Kijkers over heel de wereld vragen zich dat nu af. Maar ook: wat vertelt de documentaire niet? De nasleep van een onvoorstelbaar true crime-verhaal.

Een paar weken geleden schreeuwden we naar onze televisie. We vloekten. Verafschuwden. En praatten nog steeds na.

Netflix had een tiendelige documentaire van twee New Yorkse filmmakers gekocht. Tien jaar geleden begonnen Moira Demos en Laura Ricciardi, dan nog studenten, de ontwikkelingen in en rondom een rechtszaak tegen Steven Avery te volgen, die zich afspeelde in de Amerikaanse staat Wisconsin. Avery had twaalf jaar lang onterecht in de gevangenis gezeten. Twee jaar na zijn vrijlating werd hij in een nieuwe zaak vervolgd voor moord, verkrachting en verminking van een lichaam.

Goed getimed zette Netflix vlak voor kerst alle tien de afleveringen online. Het duurde maar een paar dagen voordat de stormachtige nasleep begon.

In Making a Murderer is Steven Avery de protagonist. Avery is een buitenbeen in het stadje Two Rivers in Manitowoc County in Wisconsin. Hij werkt op Avery’s Auto Salvage, de autosloperij van zijn familie, en leeft in een trailer op hetzelfde terrein. Avery bezit weinig geld of intellect. Voordat hij in de gevangenis belandt, heeft hij een bescheiden strafblad. Two Rivers is een klein stadje met een homogene bevolking (95% van de 11.000 inwoners is blank) dat uitkijkt over Lake Michigan, een van de vijf Grote Meren in de Verenigde Staten. ‘Catch our friendly waves’ is het motto van Two Rivers, en wie netjes deelneemt aan het dorpse leven (groente koop je op de boerenmarkt, er wordt gekeken naar de kerstparade) kan inderdaad meesurfen op die vriendelijkheid.

Tegen de onberispelijke kustlijn van Lake Michigan, met barretjes, klassieke snoepwinkels en restaurants, steekt Avery’s Auto Salvage schril af: zestien hectare autowrakken, maar Steven Avery beleeft er een prettige jeugd. Avery wordt een beroemdheid wanneer hij op 43-jarige leeftijd vroegtijdig wordt vrijgelaten uit de gevangenis. Nieuw DNA-onderzoek had hem vrijgepleit. Achttien jaar zat hij vast, waarvan twaalf jaar voor misdaden waar hij geen schuld aan had: poging tot moord, seksueel misbruik en gevangenhouding van buurtlieveling Penny Beerntsen.

Lees ook: Wat Making a Murderer NIET vertelt

In de serie wordt duidelijk dat de plaatselijke sheriff en diens agenten Avery achter de tralies wílden hebben. Een meer voor de hand liggende verdachte (Gregory Allen, de uiteindelijke dader) was immers genegeerd, er was geen fysiek bewijs en nauwelijks gelegenheid voor Avery om de misdaden te begaan, bleek uit verklaringen van zestien getuigen. Maar officier van justitie Denis Vogel stond in het proces vooral stil bij de gewelddadige aard van de misdaad. Hij speelde in op de emotie, wat zijn effect had op de jury.

Met deze wetenschap is wat volgt des te schokkender. Avery, dan verwikkeld in een rechtszaak tegen de Manitowoc County, sheriff Kocourek en Vogel om financieel gecompenseerd te worden (met 36 miljoen dollar, destijds 29 miljoen euro), wordt twee jaar na zijn invrijheidstelling opnieuw opgepakt. Voor wapenbezit, maar de eigenlijke verdenking: het verkrachten en vermoorden van beroepsfotografe Teresa Halbach, en het verminken van haar lichaam.

Seks op uitnodiging van zijn oom

Halbach had op de dag dat ze verdween een afspraak met Avery om een auto te fotograferen - het was haar laatste afspraak. Op Avery’s terrein wordt later te midden van de autowrakken haar auto teruggevonden. In de auto wordt bloed van Avery aangetroffen. Voor Avery’s trailer, bij een brandplaats, vinden agenten Halbachs botrestanten, tanden en stukjes van een fotocamera en telefoon.

Vier maanden later omschrijft Avery’s neef Brendan Dassey in een verhoor dat hij die avond naar Avery’s trailer was gelopen, uitgenodigd werd om binnen te komen en in de slaapkamer op het bed Halbach aantrof, aan handen en voeten vastgebonden. Op uitnodiging van zijn oom zou hij seks hebben gehad met Halbach. Daarna zou Avery Halbach gestoken hebben, zou Dassey met hetzelfde mes haar keel hebben doorgesneden en zou Avery - inmiddels in de garage - meerdere keren op Halbach hebben geschoten. Het lichaam en haar bezittingen zouden daarop zijn verbrand op de brandplaats.

Alles wijst erop dat Halbach aan een gruwelijk einde is gekomen in de trailer van Avery. Maar Avery claimt wederom onschuldig te zijn.

Hier komt Making a Murderer echt los. Laura Ricciardi, samen met Mori Demos maker van de serie: ‘Avery’s eerste zaak werd voor ons de lens om de tweede zaak door te bekijken. In zaak 1 is hij veroordeeld maar uiteindelijk onschuldig bevonden. Zouden in zaak 2 dezelfde fouten worden gemaakt?’

Met de camera vooral op Avery’s verdediging en familie gericht, groeit per aflevering het geloof in Avery’s onschuld. Door de spannende opbouw van de serie - die niet noodzakelijkerwijs de werkelijke chronologie volgt - belandt de kijker van de ene in de andere verbazing. Detectives blijken op slinkse wijze de belastende bekentenis aan neef Brendan Dassey te hebben ontfutseld (hij trekt die verklaring later ook weer in; Dassey’s zaak wordt in de serie ook behandeld).

Het fysieke bewijsmateriaal tegen Avery lijkt andermaal erg dun of te betwisten. Andere verdachten worden niet of nauwelijks onderzocht. Belangrijk bewijsmateriaal wordt dagenlang over het hoofd gezien, om vervolgens onder verdachte omstandigheden gevonden te worden door een agent die eigenlijk geen deel zou uitmaken van het onderzoek omdat hij persoonlijk bij Avery’s vorige zaak betrokken was. Er komt in de documentaire steeds meer aan het licht dat de samenzweringstheorie onderschrijft die Avery’s advocaten in de rechtbank bepleiten.

Ken Kratz

En dan is er nog Ken Kratz, de officier van justitie van het nabijgelegen Calumet County die de special prosecutor werd in de Halbach-zaak. Nog voordat de rechtszaak is begonnen, houdt hij een persconferentie. Met zijn typische, geknepen stem: ‘Het is niet langer de vraag, in ieder geval voor mij niet, wie verantwoordelijk is voor de dood van Teresa Halbach.’ Later, in Kratz’ slotbetoog in het proces: ‘Toen we begonnen met vervolgen hadden we al een vrij goed beeld van wat voor een persoon meneer Avery was.’

Avery wordt ook in deze zaak door de jury schuldig bevonden en belandt andermaal in de gevangenis. Tegen het einde van de serie is er voor veel kijkers desalniettemin geen twijfel meer mogelijk: Avery is onschuldig, Kratz en de zijnen zijn - we kuisen hier enigszins - onderkruipsels.

Op Twitter wordt met de hashtag #freeAvery het gemoed samengevat, er wordt gelinkt naar petities voor een presidentieel pardon of een heropening van de zaak (meer dan 250.000 handtekeningen voor de een, 90.000 voor de ander; op het moment van schrijven) en er zijn liefdesbetuigingen voor de toch weinig sexy, maar intelligent ogende advocaten van Avery.

Demos en Ricciardi

Nieuwe Revu spreekt in New York filmmakers Demos en Ricciardi (onderstaande foto). Ze zijn ‘heel blij’ met alle reacties, maar zouden liever zien dat de discussie zich concentreert op ‘de grotere vragen’. Demos: ‘Groter dan de vraag of Avery het gedaan heeft, ja. Er spelen zoveel factoren een rol bij veroordelingen. Bewijs staat niet altijd bovenaan op die lijst - zeker niet in Avery’s zaak. We wilden de vraag opwerpen: functioneert ons rechtssysteem wel zoals het bedoeld is?’

Ricciardi vult aan: ‘Hoe kunnen we een tunnelvisie voorkomen, bij de aanklager én bij juryleden? Krijgt iedereen wel eenzelfde, goede verdediging, ongeacht economische status of huidskleur? Hoeveel impact heeft een beschuldiging, kan een verdachte zich daar wel goed genoeg tegen verdedigen?’

Er is ook kritiek op de serie. Voormalig officier van justitie Ken Kratz vindt dat Demos en Ricciardi een eenzijdig beeld hebben gegeven. In antwoord op vragen van Nieuwe Revu mailt Kratz ‘negen feiten om in overweging te nemen’, die wel in de rechtszaak, maar niet in de documentaire aan bod kwamen. Dat niet alleen de botten, maar ook restanten van de telefoon, camera en digitale agenda van het slachtoffer op het terrein van Avery zijn gevonden. Dat Avery - onder een andere naam - speciaal om Halbach had verzocht bij het fotobureau. Dat niet alleen Avery’s bloed in de auto van het slachtoffer zat, maar dat ook zijn zweet is aangetroffen onder de motorkap en op de sleutel.

Kratz besluit: ‘Ik ben geen officier van justitie meer. Het is niet mijn plicht aan te tonen wat voor nonsens die samenzweringstheorie is. De feiten die ik hier noem stroken niet met de theorie dat Avery en Dassey erin geluisd zijn, maar je wil natuurlijk een film over een mooie samenzwering niet vertroebelen met wat er daadwerkelijk gebeurd is.’

Op vervolgvragen reageert Kratz niet meer. Kritiek is er ook van voormalig verslaggever Tom Tomaszewski die destijds dagelijks voor de lokale radio verslag deed van de zaak-Avery. Hij vindt de uitvoering van de documentaire, die hij liever ‘infotainment’ noemt, ‘erg gebrekkig’. ‘De filmmakers kregen veel toegang tot Avery’s familie en verdediging, maar hebben verzuimd bij die interviews kritisch door te vragen. Ik vermoed om de goede relatie niet in gevaar te brengen. Door de eenzijdige weergave heeft de serie alleen maar voor opwinding gezorgd, voor boosheid. Het geeft geen antwoorden. Dat doet het misschien goed bij de kapper, maar in de echte wereld leidt het tot openlijke beschuldigingen en doodsbedreigingen. Een gemiste kans om het Amerikaanse rechtssysteem écht ter discussie te stellen.’

Demos reageert: ‘We hebben niemand inhoudelijke vragen over de rechtszaak gesteld. Ons doel is nooit geweest om de zaak op te lossen, of om te beoordelen of Steven Avery het gedaan heeft of niet. We documenteerden slechts wat er zich afspeelde. Dat was onze rol, we zijn geen advocaten.’ Het duo zegt gepoogd te hebben het meest overtuigende bewijs van het Openbaar Ministerie tegen Avery in de documentaire op te nemen. De aanvullende feiten die Kratz noemt kennen ze, maar vonden ze minder overtuigend dan dat wat de documentaire wel gehaald heeft.

Over de kritiek dat Kratz en de zijnen minder aan bod komen dan de verdediging, zegt Ricciardi: ‘We hebben Kratz drie keer gevraagd om een interview. De eerste keer per brief, in september 2006. Hij reageerde daar aanvankelijk niet op, maar twee maanden later probeerde hij onze beelden in beslag te laten nemen omdat we een verlengstuk zouden zijn van de verdediging. (De rechter oordeelde in zijn nadeel, red.) Later gaf hij aan onze beelden in te willen zien voordat hij eventueel aan een interview zou meewerken. Dat weigerden we, zoals we dat bij iedereen weigerden. We hebben daarop zoveel mogelijk van Kratz’ uitspraken in het proces en tijdens persconferenties gefilmd en in de documentaire opgenomen. ’ Ricciardi besluit: ‘We zijn ervan overtuigd dat we in redelijkheid, grondig en accuraat gewerkt hebben.’

Nog steeds contact met Avery

De filmmakers onderhouden nog altijd contact met Steven Avery, die in een maximum security-gevangenis zijn levenslange straf uitzit. Ricciardi en Demos hebben Avery ook na het uitkomen van de serie gesproken. Ze hadden het niet over het overrompelende succes ervan, omdat, zegt Ricciardi, ‘juridische experts ons gewaarschuwd hebben dat het gevaarlijk kan zijn als een gevangene weet dat hij een beroemdheid is’.

De bekendheid die Avery nu geniet, brengt hem in ieder geval niet dichter bij een nieuw proces. Er zijn die petities, waar om een presidentieel pardon wordt gevraagd, maar dat is onuitvoerbaar: de Amerikaanse president kan alleen gratie verlenen in federale zaken, Avery’s straf is door de staat opgelegd. Avery’s advocaat Buting in Making a Murderer: ‘Alleen met nieuw ontdekt bewijs zou Avery kans maken op een nieuw proces.’

Tekst: Rens Lieman

https://www.youtube.com/watch?v=qxgbdYaR_KQ