‘In Donetsk zien ze mij als de vijand’

‘Europa en Amerika moeten veel harder optreden,’ aldus Levchenko, tegenwoordig analist bij de NOS.

Wat dacht je toen de Russen de Zee van Azov hadden geblokkeerd?

‘Ik dacht: zie je wel. Want toen de Russen in het voorjaar van 2015 de brug begonnen te bouwen die het vasteland verbindt met De Krim, wist iedereen dat ze dat niet zomaar deden. Zelf zeiden ze weliswaar dat het puur een verbindingsstuk was, omdat er nog geen weg was vanaf het vasteland, maar dat was natuurlijk niet zo. Iedereen wist dat ze deze brug bouwden voor militaire doeleinden. En dat blijkt nu wel weer. Ik had alleen niet verwacht dat de Russen de toegang naar de Zee van Azov met schepen zouden blokkeren.’

Hoe gevaarlijk is deze situatie?

‘Het is gevaarlijk, maar niet in de zin dat we door deze spanningen binnenkort te maken krijgen met de Derde Wereldoorlog. Dat soort verhalen hoor je nu, maar dat is natuurlijk een tikkeltje overdreven. Zo gek zijn de Russen ook weer niet. Maar het mag duidelijk zijn dat dit conflict, ontstaan door provocaties die we destijds ook zagen in Georgië en Abchazië, wel degelijk invloed heeft op Europa en dus ook op Nederland. Is het niet direct, dan is het wel indirect.’

Toch wordt er niks gedaan.

‘Nee, en dat is nu net het probleem. Europa en de Verenigde Staten zijn veel te laks. Ja, ze komen met waarschuwingen, maar die stellen zo weinig voor dat Poetin daar om lacht. Hij weet als geen ander dat die sancties toch niet werken. Ja, voor de normale Rus misschien. Voor hen wordt alles minder, maar denk je nou echt dat Poetin en al de rijke Russen daardoor ook maar één nacht minder zullen slapen? Niet echt. Bovendien pakt Poetin ons gewoon terug, hoor. Zelfs met de meest lullige dingen. Want het was natuurlijk wel heel toevallig dat er in Moskou op een gegeven moment ineens vier vestigingen van Mcdonald’s dicht moesten. Dat was natuurlijk puur om te provoceren.’

Maar als die waarschuwingen en sancties niet werken; wat moet er dan gedaan worden? De boel bombarderen lijkt me ook geen optie.

‘Nee, dat sowieso niet. Maar waarom niet een wat hardere taal? Dan luisteren ze vast wel. Alleen, niemand in Europa of de Verenigde Staten durft die confrontatie aan te gaan. In hun ogen is Oekraïne immers maar een klein landje. Daar hebben ze geen oorlog voor over. En daarom blijft het sukkelen, met als gevolg dat Oekraïne het hiermee moet doen en Rusland heeft wat ze wil. En dat is helaas niks nieuws, want zo ging dat vier jaar geleden ook met de annexatie van De Krim.’

We hadden nog even de hoop dat Porosjenko de corruptie zou aanpakken, maar ook hij kan daar maar weinig aan veranderen

Wat zegt dat?

‘Dat bewijst maar weer dat ook hier het recht van de sterkste geldt. Maar wat die annexatie van De Krim betreft, dat was natuurlijk heel pijnlijk. En dan vooral de manier waarop. In 1994 tekenden we allemaal het Boedapest Memorandum. Daarin stond dat Rusland ons garandeerde dat De Krim bij Oekraïne blijft als wij al onze kernwapens zouden afstaan. Zoals wij toen ook daadwerkelijk hebben gedaan. Dat was een harde afspraak, door iedereen getekend, inclusief Rusland, maar twintig jaar later blijkt maar weer dat de Russen daar hun neus voor ophalen.’

Verbaasde jou dat?

‘Kijk, iedereen wist dat De Krim voor de Russen heilig land is. En zeker voor Poetin. Die heeft altijd gezegd dat het schiereiland bij Rusland hoort omdat Nikita Chroesjtsjov, de toenmalige president, het in 1954 had overgedragen aan de Oekraïense Socialistische Sovjetrepubliek, maar zo werkt dat natuurlijk niet. Dat geeft hem geen recht om het van ons af te pikken.’

Maakt jou dat ook kwaad?

‘Natuurlijk. Vooral omdat Poetin gewoon zijn gang kan gaan. En nog steeds, hè. Want je moet niet denken dat hij klaar is, nu hij De Krim in handen heeft. Zeker niet. Zo wil hij nu ook het gebied eromheen, grof gezegd de regio rond de havenstad Marioepol. Zodat hij ook via het vasteland De Krim kan bereiken. De media berichten er nauwelijks over, maar van voetballers die in Marioepol spelen en speelden, hoor ik constant dat daar al hevige gevechten hebben plaatsgevonden.’

De Russen zijn de laatste tijd sowieso aan het provoceren. Is het niet die aanslag met zenuwgas in Salisbury of die cyberaanval op de OPCW in Den Haag, dan is het wel met hun halsstarrige houding in de MH17-zaak.

‘Ja, de MH17... Hoe vaak ze daar al niet over hebben gelogen. Eerst was het volgens hen een Oekraïense raket, toen een Oekraïense straaljager en vervolgens weer wat anders. Het is dat het allemaal zo pijnlijk is, anders zou je er toch hard om moeten lachen.’

Komt de waarheid omtrent de MH17 ooit nog boven water, denk je?

‘Dat vraag ik me af. Ik hoop het natuurlijk wel. Al was het alleen maar voor de nabestaanden. Maar ik vrees dat Rusland er alles aan zal doen om het zo chaotisch mogelijk te laten verlopen. Het is niet voor niets dat ze al die trollenfabrieken hebben. Dat moet je echt niet onderschatten. De Russen hebben krachtige hackers, die kunnen veel. Van afluisteren tot inbreken en saboteren.’

Maar dat is toch heel frustrerend. Wij houden ons keurig aan de regels, zij niet.

‘Absoluut. Maar zij hebben natuurlijk hun eigen belangen. En ze zeggen: kom maar met bewijzen. Daarom zal het ook heel erg lastig worden om diegenen die verantwoordelijk zijn voor deze ramp op te pakken. Dat gebeurt sowieso zelden. Neem de laatste misdaden waarbij Rusland was betrokken. En dan heb ik het niet alleen over de zenuwaanslag in Salisbury en die cyberaanval in Den Haag, maar ook wat oud-KGB’er Alexander Litvinenko en de oligarch Boris Berezovski zijn overkomen. Beiden zijn ze jaren geleden in Londen onder verdachte omstandigheden om het leven gekomen, maar tot op de dag van vandaag is er nooit iemand voor veroordeeld.’

Zelf ben je ook behoorlijk kritisch op Rusland. Ben jij nooit bang dat jij een keer aan de beurt bent?

‘Natuurlijk, in de praktijk zou het kunnen, maar bang? Nee. Ik denk niet dat ik interessant voor ze ben. Ik heb natuurlijk geen contacten met Oekraïense veiligheidsdiensten, of zo.’

Wel stond je in 2013 op het Onafhankelijkheidsplein in Kiev, tussen al die betogers die meer Europese integratie eisten. Waarom besloot je daarnaartoe te gaan?

‘Ik vond dat ik daarbij moest zijn. In die periode volgde ik de gebeurtenissen, waarin onder meer het aftreden van president Janoekovitsj werd geëist, natuurlijk op de voet. Aanvankelijk ging dat protest nog vrij gemoedelijk, maar toen ik van vrienden hoorde dat het uit de hand begon te lopen, en jonge gasten die voor hun vrijheid en recht stonden in elkaar werden geslagen, dacht ik: ik kan niet in Nederland blijven, ik moet erheen.’

Wat wilde je daar doen dan?

‘Meevechten. Het is mijn land, weet je. Een land dat vocht voor haar idealen. Dan kan ik toch niet toestaan dat vrienden van mij zomaar door de politie worden afgeranseld? Ik vond dat ik ze moest steunen.’

Heb je uiteindelijk ook meegevochten?

‘Nee. Ik ben er wel heengegaan, om te laten zien dat ik tegen het regime was, maar ik heb niet meegevochten. Dat kwam ook omdat het in die periode, eind 2013, net wat rustiger was geworden.’

Om vervolgens een paar weken later, toen de protesten omsloegen van pro-EU naar anti-regering, volledig te ontsporen.

‘Ja, dat was halverwege februari, vreselijk. Eén grote chaos. Toen werden er ook mensen, vooral diegenen die op de eerste rij stonden, gewoon doodgeschoten door scherpschutters en regeringstroepen. Dat was echt ongelooflijk. Op één dag zelfs 25! En dan heb ik het nog niet eens over al die honderden gewonden.’

Dacht je toen niet: ik ga nu wel vechten?

‘Nee, omdat ik inmiddels wist dat ik niet per se hoef te vechten om mijn vrienden te steunen. Met dat in het achterhoofd ging ik er later opnieuw heen, naar dat plein.’

Het zit nog steeds heel diep bij je, hè?

‘Natuurlijk. Ik woon weliswaar al heel lang in Nederland, maar dat betekent niet dat het me allemaal niks meer doet. Als je ziet hoeveel corruptie er was onder Janoekovitsj, dat was niet normaal. Echt, dat heeft het land zo kapotgemaakt. En daarom zijn de mensen destijds opgestaan.’

Inmiddels is Janoekovitsj weg en vervangen door Porosjenko. Maar dat heeft nog niet echt geleid tot iets dat jullie voor ogen hebben.

‘Nee, de mensen die nu aan de macht zijn, hebben nog niet echt veel kunnen veranderen. Ja, ook dat doet pijn. We hadden nog even de hoop dat Porosjenko de corruptie zou aanpakken, maar ook hij kan daar maar weinig aan veranderen.’

In hoeverre kan Vitali Klytsjko, de oudwereldkampioen boksen en tegenwoordig burgemeester van Kiev, daar verandering in brengen?

‘Oh, die doet zeker zijn best en hij wil de stad ook absoluut beter maken, maar dat valt niet mee. Klytsjko is weliswaar burgemeester van de belangrijkste stad van het land, maar hij heeft natuurlijk weinig politieke invloed. Maar goed, hij probeert het tenminste. Toevallig kreeg ik laatst nog een berichtje van hem. Toen benadrukte hij dat weer opnieuw. Dat hij van Kiev echt een mooie Europese stad wil maken.’

Het ligt daar helemaal in puin. Echt, niemand heeft door wat voor een ramp zich daar nog altijd afspeelt

Gaat dat ook daadwerkelijk gebeuren?

‘Ik hoop het, want Oekraïne heeft echt de potentie om een heel mooi land te worden, maar ik weet het niet. Er is nu totaal geen structuur. Klytsjko verbetert wel dingen, dat merk ik wel als ik daar ben. Maar er worden ook veel mooie oude huizen afgebroken om daar hoge flats neer te zetten. Ik weet niet of dat de juiste manier is.’

Kom je ook nog weleens in Donetsk, de plek waar je vandaan komt?

‘Nee, daar kan ik op dit moment niet meer heen. Natuurlijk, ik kan er wel naartoe, maar er is niemand die daar mijn veiligheid kan garanderen. Omdat ik pro-Oekraïne ben, zien ze mij als een verrader. Ik ben er weliswaar geboren, maar dat telt nu niet meer. Omdat ik al zolang weg ben en al jaren in het Westen woon, zien zij mij als een buitenlander, als de vijand. Daardoor is het veel te gevaarlijk voor mij.’

Omdat die gasten geen moeite hebben om de trekker over te halen...

‘Klopt. Die mannen die daar met een kalasjnikov lopen, zijn daar niet omdat ze iets met de streek hebben. Het zijn Russen die daar puur naartoe zijn gegaan om te vechten voor geld, om mensen te vermoorden. En nog steeds, hè. De oorlog in Oost-Oekraïne mag weliswaar nauwelijks meer in het nieuws zijn, maar dat betekent niet dat het daar voorbij is. Integendeel, nog steeds worden daar dagelijks mensen gedood. Desalniettemin wil ik komende zomer wel die kant op. Niet naar Donetsk, maar naar het gebied eromheen. Dat kan wel. Omdat de frontlinie op zo’n 50 kilometer van de stad ligt, is het daar relatief veilig.’

Waarom wil je per se die kant op?

‘Om met eigen ogen te zien hoe het daar nu is, in dat niemandsland. Dat vind ik heel belangrijk. Ik krijg weliswaar veel informatie, onder meer van vrienden die daar dagelijks aan het vechten zijn, maar dat is vaak niet uit de eerste hand. Ik wil dat gevoel krijgen. Dat kan ik niet in Nederland creëren. Verder hoop ik vrienden en kennissen van vroeger weer te ontmoeten.’

Sommigen van jouw jeugdvrienden steunen de pro-Russische separatisten, zei je eens. De vijand dus. Kun jij daar nog wel normaal mee praten dan?

‘Oh, jawel. Een aantal heb ik weliswaar moeten ontvrienden, om het maar zo te zeggen. Het is natuurlijk wel een ding, hè, dat hele conflict. Het is niet voor niets dat deze oorlog nog lang niet voorbij is. Maar met de meesten gaat dat echt nog wel, een gesprek, ook al staan we lijnrecht tegenover elkaar in deze. Als je maar met goede argumenten komt.’

Je bent niet bang om die kant op te gaan?

‘Nee, ik ben niet bang, maar wel voorzichtig. Ik ga mezelf natuurlijk niet onnodig in de problemen brengen.’

Wat hoop je te zien?

‘Nou, er ís weinig meer te zien. Het ligt daar helemaal in puin. Echt, niemand heeft door wat voor een ramp zich daar nog altijd afspeelt. Ik heb nog veel vrienden daar zitten met wie ik regelmatig contact heb. Elke keer hoor ik weer de vreselijkste verhalen. Er is een gebrek aan alles. Niet alleen is er nauwelijks water en stroom, er is ook bijna geen eten. En als er wel wat is, dan is het onbetaalbaar geworden. Verder zijn de wegen kapot en valt constant het internet en mobiele netwerk uit waardoor communiceren heel lastig is.’

En dat vliegveld in Donetsk, speciaal aangelegd voor het EK van 2012...

‘Daar is ook niks meer van over. En dat is allemaal zo ontzettend zonde. Ik bedoel: ik heb zoveel mooie herinneringen aan dit land. En dan denk ik niet alleen aan mijn tijd aan de Zwarte Zee waar ik als kind vaak de zomervakantie doorbracht, maar ook aan de periode bij mijn opa. Die woonde destijds in de Loehansk-regio. Daar kon je toen geweldig genieten van de natuur. Als kind deed ik dat dan ook. Dat was echt prachtig, maar dat is nu allemaal voorbij.’

Je zegt het net zelf: het is nog lang niet voorbij. Zal het ooit opgelost worden, denk je?

‘Niet snel in ieder geval. Het blijft een hoofdpijndossier. Dat komt omdat Rusland de Donbass-regio, waar Donetsk dus deel van uitmaakt, niet wil hebben. Het is een te grote last. Want naast dat het enorm veel geld kost om alles weer op te bouwen, ligt de hele regio, in het bijzonder het gebied rond Loehansk, bezaaid met mijnen. Krijg dat maar eens helemaal schoon. Bovendien is er nauwelijks industrie meer, omdat de Russen het eerste jaar alle belangrijke fabrieken hebben gedemonteerd en weggehaald. Kortom, alles wat er nu nog staat is kapot of verouderd en heeft totaal geen waarde meer.’

Toch zie je tegenwoordig wel veel voetballers voor veel geld die kant opgaan, zoals naar Shakhtar Donetsk dat recent nog gewoon Champions League speelde.

‘Jawel, maar die spelen hun wedstrijden elders in het land, in Charkov, Kiev of Lviv. Vanwege de oorlog is het simpelweg te gevaarlijk om in hun eigen stadion te spelen.’

Naast analist voor Studio Voetbal ben je ook actief voor de Oekraïense tv. Hoe gevaarlijk is dat dan? Kun je bijvoorbeeld zeggen wat je wil?

‘Absoluut. Dat komt omdat ik totaal niet gebonden ben aan een bepaalde club. Ik sta er vrij neutraal in. Al betekent dat niet dat iedereen het ook met me eens is. Zo had ik laatst nog een aardig meningsverschil met Andrej Shevchenko, de oudspits van onder meer Chelsea en AC Milan die tegenwoordig bondscoach van Oekraïne is. Ik vond dat hij in de laatste interland niet echt goede keuzes had gemaakt. Vooral verdedigend gezien zag het er niet goed uit. Dat zei ik ook, maar dat vond hij niet leuk. Maar goed, daarvoor ben ik natuurlijk analist. Om de kijkers te vertellen hoe ik erover denk.’

Nu ga je elke keer naar Oekraïne als de nationale ploeg moet spelen, als analist. Ooit gedacht om daar aan de slag te gaan als coach?

‘Nee, dat zou ik niet zo snel doen. Dan denk ik eerder aan een baan als technisch directeur. Of als algemeen directeur. Of desnoods iets met marketing.’

Zou je dat echt willen?

‘Op dit moment is dat niet aan de orde. Ook omdat onze zoon nog te jong is om te verhuizen. Maar als hij wat ouder is en er komt een mooi project langs, dan zou ik niet zomaar nee zeggen. Maar nogmaals, dat is iets voor later.’

Wat denk je? Zal jouw zoon schrikken als hij Oekraïne ziet?

‘Dat denk ik niet. Het is weliswaar een totaal ander land dan dat hij gewend is. Ik bedoel: hier heeft iedereen in principe onderdak, eten en voldoende kleding. Dat is daar wel anders. Maar als we gaan, dan gaan we natuurlijk niet onvoorbereid die kant op. Of hij het mooi zal vinden? Geen idee. Ik zou het in ieder geval wel mooi vinden als hij daar is. Kijk, Kiy is met zijn twee jaar nog te jong om alles te begrijpen, maar ik kan niet wachten om hem te laten zien waar ik vandaan kom en waar ik heb gevoetbald.’

NIEUWE REVU ­ONTMOET EVGENIY LEVCHENKO

Waar? Tussen de bagels, niet ver van zijn appartement in het centrum van Amsterdam, waar hij samenwoont met zijn vrouw Victoria Koblenko en hun 2-jarige zoontje Kiy. Wanneer? Pal voordat Levchenko, oud-speler van onder meer Vitesse, Sparta, FC Groningen en Willem II, afreist naar Marrakesh waar hij – samen met onder anderen Pierre van Hooijdonk – meedoet aan het WK footgolf. En? Levchenko pakt in Marokko weliswaar niet de wereldtitel – die gaat naar de Argentijn Matias Perrone – maar met een score van -1 eindigt hij in een veld van ruim 360 spelers wel knap op een gedeelde vijftiende plek. Daarmee wordt Levchenko, samen met Tristan van de Kamp en Sam van Bracht, de beste Nederlander.