Zo versla je een pandemie

In zijn eerste persconferentie als minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), sprak Ernst Kuipers voor het eerst de legendarische woorden: ‘U kunt op veel plekken gewoon binnenlopen voor een boosterprik zonder afspraak.’ Een boodschap die, bijna twee jaar na aanvang van de covidpandemie, volgens critici veel te laat komt. Volgens hen hadden we kunnen en moeten leren van het verleden, toen de wereld al eerder kampte met pandemieën en epidemieën, zoals de Spaanse griep, Mexicaanse griep en het pokkenvirus. Wat zijn de grootste verschillen tussen toen en nu waardoor zaken anders verlopen? In het geval van de pokken werd er in een metropool als New York – daar smallpox genoemd – direct snel geschakeld. Een reconstructie over hoe een naderende nachtmerrie pijlsnel de kop in werd ingedrukt.

Tijdens het paasweekend van 1947 vierde The Big Apple de herwonnen kracht na een slopende Tweede Wereldoorlog. De toekomst beloofde veel goeds, dankzij een opbloeiende economie en tal van nieuwe uitvindingen. De komst van de Polaroid Land-camera en transistorradio zouden het beeld van die tijd voorgoed veranderen. Wat niemand op dat moment echter nog wist, was dat een dodelijke plaag de stad vijf weken daarvoor had aangedaan. Iets waar men in en na dat bewuste weekend alsnog snel achter zou komen.

Voor het startpunt van de pokken in New York moeten we terug naar 1 maart 1947, toen de 47-jarige zakenman Eugene Le Bar er, met de bus vanuit Mexico-Stad, arriveerde. Hij was onderweg naar de noordelijker gelegen staat Maine, maar maakte een tussenstop omdat hij zich misselijk voelde. Vast en zeker wagenziek, dachten hij en zijn vrouw. Niets om je druk over te maken. Het stel checkte in bij een hotel in Midtown Manhattan, bezocht een aantal bezienswaardigheden en nam daarna een paar uur rust. Le Bar was uitgeput, en plofte met hoofd- en nekpijn op bed. De griepachtige klachten hielden ook in de dagen erna aan, aangevuld met een vreemd ogende hand- en hoofduitslag, plus 40 graden koorts. Op 5 maart meldde Le Bar zich bij het Bellevue Ziekenhuis, waarna hij op 8 maart werd overgeplaatst naar het Willard Parker Ziekenhuis voor overdraagbare ziekten. Gezien een vaccinatielitteken op zijn arm werden de pokken uitgesloten. Op 10 maart was Le Bar dood.

Drukbezochte paasparade

De vele reisbewegingen van Le Bar, ook tijdens zijn dagje uit in NYC, lieten z’n sporen na. In de dagen na zijn overlijden vertoonden plotseling meer patiënten vergelijkbare klachten. Allereerst de 22 maanden oude baby Patricia uit The Bronx, gevolgd door de 27-jarige Ismael Acosta uit Harlem en een 2,5 jaar oude peuter, genaamd John. Aanvankelijk werd er aan waterpokken gedacht, totdat ook dit drietal dezelfde huiduitslag kreeg. Dat beeld paste niet bij de eerder gestelde diagnose. Drieënhalve week na het eerste sterfgeval, op 4 april, rapporteerde het U.S. Army Medical School Laboratory in Washington terug: pokken. Bij het volledige trio. Iets dat sinds het begin van de oorlog niet meer in New York was vastgesteld. Gezondheidsfunctionarissen verbonden de verschillende punten met elkaar, die uiteindelijk terugleidden naar Eugene Le Bar, vanaf dat moment ‘patiënt nul’.

Israel Weinstein was voorzitter van de toenmalige gezondheidscommissie van de stad en wist waar hij over sprak. Opgegroeid in de jaren 10 en 20 van de vorige eeuw, stond hem de pokkenuitbraak van die periode nog helder voor de geest. Maar liefst 720 inwoners lieten toen over een periode van twee jaar het leven. Dat kind van weleer was nu echter een wetenschapper met diverse behaalde titels en onderscheidingen. Hem hoefde je echt niet bij te praten over de rampzalige gevolgen van dit virus. Alleen al in de 20ste eeuw kostte het wereldwijd zo’n 300 miljoen mensen het leven. En dat enkel door aanraken, niezen of hoesten, dé hoofdingrediënten om het van de ene op de andere persoon over te brengen. Het stadium na de eerder genoemde huiduitslag kenmerkt zich door grote, met vloeistof gevulde, puisten die in drie van de tien gevallen dodelijk zijn. De gelukkigen die de pokken wel overleven, blijven vaak achter met diepe littekens en mogelijke blindheid. Dankzij een vaccin, dat eind 18de eeuw werd ontwikkeld en daarna verfijnd, werden er steeds minder mensen ziek. In 1980 verklaarde de Wereldgezondheidsorganisatie de pokken officieel uitgeroeid.

De vaccinatiecampagne komt wel erg traag op gang, vindt Jan Heemskerk. 'Waarom hebben we geen boosterbussen, die als een ijskarretje door de wijken tuffen, en naast boosterklanten ook meteen eventuele vaccinatie-twijfelaars meep(r)ikken?'

Bekijk ook

‘Lieve leiders van ons land, doe ons een lol en kom op met die prikken’

Terug naar het paasweekend van 1947, een periode waarin de meeste inwoners van New York al eens waren ingeënt tegen pokken en de gedachte was dat dit hen een leven lang bescherming zou bieden. De dood van Le Bar bewees daarin echter het tegendeel. Met de jaarlijkse paasparade op Fifth Avenue, welke traditiegetrouw duizenden mensen op de been brengt, kwam het nieuws over de vastgestelde pokkeninfectie bij een overleden en drie nog levende patiënten als de eerste stroming van een mogelijk te verwachten vloedgolf. Zoveel feestvierende mensen, samengepakt op dezelfde plek, zou een ramp kunnen betekenen. Zet daar één besmet persoon tussen en de kans dat het als een lopend vuurtje door de stad zou trekken was levensgroot. Weinstein zat dus, begrijpelijkerwijs, met de handen in het haar en had geen seconde te verliezen. Al direct op diezelfde 4 april waarop de rapportage van het U.S. Army Medical School Laboratory was ontvangen, belegde hij een persconferentie waarin hij al zijn stadsgenoten dringend verzocht om zich onmiddellijk te laten vaccineren. Ook wanneer dit een tweede dosis betrof. Garantie op levenslange immuniteit kon immers niet meer worden gegeven.

Een risicovolle stap. De aankondiging kon niet alleen massahysterie veroorzaken, maar vaccins werden in die tijd niet getest zoals vandaag de dag het geval is. Gevaarlijke bijwerkingen; het zou zomaar kunnen. Ook daar kon door niemand het label ‘veilig’ op worden geplakt. Wat echter wel als een paal boven water stond, is dat het vooruitzicht op de complicaties van niet-vaccineren – mogelijk pokken met alle misvormende huidaandoeningen en wellicht de dood tot gevolg – evenmin een pretje was. Er moest gehandeld worden, en wel zo snel mogelijk!

Ogen geopend

Laat de portemonnee thuis, het vaccin is helemaal gratis. Dat was de boodschap die Weinstein en de zijnen op de radio verkondigden. Net als de leus ‘Wees zeker. Wees veilig. Laat u vaccineren!’ op aanplakbiljetten en zijn persoonlijke toevoeging dat ‘niemand nog een excuus had om onbeschermd te blijven’. Wat dat betreft hebben politici van nu wel weer wat geleerd van de chaos van toen. Was voormalig ‘coronaminister’ Hugo de Jonge in ons land aanvankelijk nog tegen een – min of meer – gedwongen prik in de arm, niet veel later stelde hij zijn mening bij door toe te geven ‘nul respect te hebben voor mensen die een vaccinatie weigeren’. Met man en macht is het afgelopen jaar alles in het werk gesteld om de samenstellingen van ontwikkelaars als Janssen, Pfizer en Moderna goedgekeurd te krijgen en te distribueren. Iets wat niet van het ene op het andere moment in kannen en kruiken was en waar men in de jaren 40 ook tegenaan liep.

De gemeentelijke voorraad van New York wat betreft vaccins tegen pokken was bij lange na niet genoeg om de 7,8 miljoen inwoners die de stad toen telde te kunnen helpen. Dankzij de intensieve hulp van burgemeester William O’Dwyer, konden er achtereenvolgens 250.000 vaccin-eenheden uit het depot van de marine in Brooklyn worden veiliggesteld, 780.000 dosissen vanaf de militaire bases in Californië en Missouri worden ingevlogen en miljoenen exemplaren bij particuliere fabrikanten aangekocht. Al met al een veelomvattende operatie die anno 2022 een stuk lastiger op korte termijn voor elkaar te boksen is. De stad handelde zelfstandig, in tegenstelling tot de muur aan bureaucratie en politieke inmenging waar men tegenwoordig stelselmatig tegenaan loopt.

Het merendeel van de New Yorkers stond plotseling op straat, urenlang in kilometerslange rijen voor ziekenhuizen, klinieken en politiebureaus

Met alle seinen op groen twijfelde niemand er nog aan dat het pokkenprobleem snel getackeld zou zijn, behalve de bevolking zelf dan. De paasparade op zondag werd getrakteerd op een stralend zonnetje en hoge temperaturen tot wel 26 graden. Het bracht ruim een miljoen New Yorkers op de been, waarvan slechts 527 met als doel een prik te halen. De rest zong, danste en dronk alsof het een lieve lust was. Toen maandag echter de werkweek weer aanbrak en langzaamaan het nieuws neerdaalde over meer besmette gevallen en zelfs één nieuw sterfgeval, de 27-jarige Carmen Acosta, sloeg de stemming alsnog om. De vrouw was besmet door haar man Ismael en overleed een maand voordat ze het leven zou schenken aan hun eerste kind. Dit gezinsdrama opende de ogen van de rest van de stad. De boodschap was duidelijk: niet langer meer wachten kon je eenzelfde lot besparen.

Werknemers namen een ongeoorloofde vrije dag, kinderen skipten hun lessen op school en huisvrouwen besloten het stofzuigen en ramen lappen maar even uit te stellen. Het merendeel van de New Yorkers stond plotseling op straat, urenlang, in kilometerslange rijen voor ziekenhuizen, klinieken en politiebureaus. Soms zelfs in de stromende regen, alles om maar zo snel mogelijk te worden ingeënt. Niet dat vaccinaties iets nieuws voor hen waren. Dr. David M. Oshinsky, die het Pulitzer Prize-winnende boek Polio: An American Story schreef, geeft nog een andere reden. ‘Dit was het hoogtepunt van polio in de Verenigde Staten. Mensen hadden een veel beter idee van de impact van infectieziekten. Ze zagen het de hele tijd en waren terecht bang. Ze waren echter ook optimistisch dat de medische wetenschap de crisis zou kunnen overwinnen. In 1947 was er een enorm vertrouwen in de medische gemeenschap.’

Benieuwd naar de rest van het artikel? Lees het op Blendle.

In het artikel lees je meer over dit onderwerp. ‘Met zijn adequate optreden liet Weinstein een blauwdruk achter voor hoe om te gaan met een infectieziekte in een grote, dichtbevolkte stad. Desondanks had New York met de huidige covidpandemie opnieuw vele doden te betreuren en gold het zelfs enige tijd als absolute brandhaard van de wereld. Als grootste obstakel kan de stortvloed aan berichten (want: meer media en op elk socialemediaaccount een andere mening) worden genoemd, alsmede het wantrouwen van burgers jegens de overheid.’